Деҳаи Марғеб — гавҳари кӯҳистони водии Яғноб

Ҷойгиршавӣ ва муҳит

Деҳаи Марғеб (соғд. *Mάrγêß*, рус. *Маргеб*, англ. *Margheb*) дар дарвозаи водии афсонавии Яғноб, дар ҳудуди ноҳияи Айнӣ, вилояти Суғд ҷойгир аст. Аз маркази ҷамоат 30 км ва аз маркази ноҳия — 65 км дуртар воқеъ мебошад. Баландии он аз сатҳи баҳр тақрибан 1900–2000 метр аст (39.177006° N, 68.896030° E). Аз шимол бо деҳаи Анзоб ҳамсарҳад буда, аз тарафи шарқ кӯҳҳои Чумғар ва Замин-Карор бар он соя меафкананд.

Этимология ва таърихи ном

Номи Марғеб аз ду решаи куҳани эронии бостон сохта шудааст:

* марғ — аз решаи marų(a)- / margā-, ба маънои «гиёҳ, сабза, чарогоҳ, марғзор».

* об — аз решаи ā̆p-, ба маънои «об, рӯд».

* пасванди -ев / -еб аз шакли куҳани -aibyah (ҳолати азӣ-бароӣ), ки дар ҷойномҳои кӯҳистон маъмул аст.

Ҳамин тавр, «Марғеб» маънои «ҷойи сабз ва обдор», «марғзори рӯдбор»-ро дорад, ки комилан бо муҳити сабзу чашмасори он мувофиқат мекунад.

Иттилооти таърихӣ

Марғеб яке аз деҳаҳои куҳантарини минтақа ба шумор меравад. Тибқи маълумоти таърихӣ, соли 1904 онро муҳаққиқи рус Михаил Вирский дар китоби худ «Список населенных мест Самаркандской области» зикр кардааст. Он замон деҳа дар ҳайати Искандеровская волость, Анзобское сельское общество шомил буд.

Мардум ва фарҳанг

Мардуми Марғеб бо меҳнатдӯстӣ, ростқавлӣ ва ҳифзи анъанаҳои бостонии худ маъруфанд. Забони гуфтугӯии онҳо тоҷикӣ буда, дорои вожаҳои зиёдест, ки решаашон ба забони суғдии қадим мерасад.

Урфу одатҳо

Дар Марғеб урфу одатҳои куҳан ҳифз шудаанд. Тӯйҳои арӯсӣ бо сурудҳои мардумӣ ва рақсу бозӣ баргузор мешаванд. Дар фасли баҳор маросими «Наврӯз» бо ороиши хонаҳо, пухтани хӯрокҳои суннатӣ — суманак, гӯштӣ, оши сабзӣ — ҷашн гирифта мешавад.

Идҳои миллӣ ва маросимҳо

Ғайр аз Наврӯз, мардум ҷашни Меҳргон, Сада ва Тиргонро низ ба таври суннатӣ таҷлил мекунанд. Дар ин рӯзҳо мардуми деҳа либосҳои миллӣ мепӯшанд, мусобиқаҳои аспдавонӣ ва гӯштини миллӣ баргузор мегарданд.

Иқтисодиёт ва зиндагӣ

Чорводорӣ

Аз сабаби мавқеи баланд ва фаровонии чарогоҳҳо, чорводорӣ — махсусан нигоҳдории гӯсфанду буз ва гов — соҳаи асосии зиндагии мардум аст. Чарогоҳҳои сабзи Марғеб то дер фасли тирамоҳ гӯсфандонро ғизо медиҳанд.

Зироаткорӣ

Дар заминҳои камобӣ мардум ғалладона (гандум, ҷав), лӯбиё, картошка ва сабзавот мепарваранд. Чашмаҳои поки кӯҳӣ оби заруриро таъмин мекунанд.

Ҳунарҳои мардумӣ

Мардум ба бофандагӣ, қолинбофӣ ва истеҳсоли ашёи рӯзгор аз пашм машғуланд. Занони деҳа бо бофтани матоъҳои пашмӣ, рӯймол, ҷиҳози хона ва дастархонҳои рангоранг шуҳрат доранд.

Табиат ва ҷозибаҳои сайёҳӣ

Марғеб бо табиати вахшу зебо, кӯҳҳои осмонбӯс, чашмаҳои мусаффо ва ҳавои соф шинохта шудааст. Аз деҳа манзараҳои дилфиреби кӯҳҳои Чумғар ва Замини Карор дида мешаванд, ки деворҳои азими сангини онҳо то имрӯз макони дӯстдорони кӯҳнавардӣ ва сайёҳон аст.

Дар болооби деҳа, бахусус дар Марғеби Боло, кӯҳҳои пурасрор, гулҳои кӯҳӣ ва рустаниҳои нодир — аз ҷумла ҷинси арчаи кӯҳӣ ва гулу гиёҳҳои шифобахш мерӯянд.

Марғеб имрӯз

Имрӯз Марғеб ба як деҳаи зиндаи таърихӣ табдил ёфтааст, ки барои муҳаққиқон, забоншиносон ва сайёҳон ҷолиб мебошад.

Шамсиддин Халифаев, рӯзноманигор