Ёвон — гавҳари зебои Фалғари кӯҳистон

Деҳаи Ёвон яке аз зеботарин ва қадимтарин деҳаҳои ноҳияи Айнӣ ба шумор меравад, ки дар оғӯши кӯҳҳои сабз ва дар домони водии зебои Фалғар ҷой гирифтааст. Ин деҳа бо табиати дилкушою мардумони меҳнатқарин ва таърихи куҳани худ шинохта шудааст.

Номи таърихӣ ва маънои он

Вожаи «Ёвон» решаҳои қадимӣ дошта, тибқи манобеи забоншиносӣ ва луғатномаҳои форсӣ, маънояш «дашт», «замини ҳамвор», «ҷойи киштбоб» аст. Дар забони суғдӣ низ чунин вожа ба маънои замини сабзу ҳосилхез истифода мешуд. Ҳамин маъно то имрӯз дар забони тоҷикӣ боқӣ мондааст.

Дар китоби маъруфи олим ва саёҳи рус «Сафарномаи Искандаркӯл», ки дар асри XIX таълиф ёфтааст, низ ишора мегардад, ки «дар миёни дараҳои баланд ва наздики рӯди Зарафшон деҳае бо номи Ёвон воқеъ аст, ки бо оби мусаффо ва табиати гуворо фарқ мекунад.»

Ҷойгиршавӣ ва табиат

Деҳа дар миёни кӯҳҳои баланд, дар домани водии Фалғар, ҷойгир буда, аз қисмати поёни он дарёи Зарафшон ва роҳи калони Айнӣ – Панҷакент мегузарад. Манзараҳои Ёвон ҳамеша сабз ва дилфиребанд — баҳорон гулҳои кӯҳӣ доманак, суман, гули лола ва райҳон фазоро пур аз бӯйи атр мегардонанд.

Кӯҳҳои гирдогирди деҳа саршор аз набототи нодир — арчазорҳо, буттаҳои зирку шомол, дарахтони бодом, олуча ва сафедор мебошанд. Дар доманҳои онҳо ҳайвоноти нодир — бузағал, қаҳварангхирс, морҳои кӯҳӣ ва парандаҳои зебо зиндагӣ доранд.

Таърих ва ёдгориҳои қадимӣ

Ёвон аз нигоҳи таърихӣ як мавзеъи қадимист. Тадқиқотҳо нишон медиҳанд, ки дар замони суғдиёни бостон ин минтақа дар ҳайати водии Фалғар (Парғар) қарор доштааст — яке аз марказҳои муҳимми тамаддуни суғдӣ. Аз ин ҷо роҳҳои тиҷоратӣ ба самти Панҷакент, Мадм ва Бутамон мегузаштанд.

Аз осори таърихии боқимонда метавон теппаи «Тӯдаи Ҳисорак», Гардани Мазор, ва ҷойи «Қадамҷои Сайид» ёд кард, ки то имрӯз аз ҷониби мардум ҳамчун маконҳои муқаддас ва таърихӣ эҳтиром мешаванд.

Ривоятҳо мегӯянд, ки дар замонҳои гузашта аз ин мавзеъ қаҳрамонҳо ва донишмандоне гузаштаанд, ки дар эҳёи фарҳанги суғдӣ саҳм гузоштаанд. Дар наздикии Ёвон ёдгориҳои археологии Фалғар ва Бутамон низ ҷойгиранд, ки далели тамаддуни куҳани ин водист.

Мардум, урфу одат ва зиндагӣ

Мардуми Ёвон аз қадим ба меҳнат, росткорӣ ва меҳмоннавозӣ машҳуранд. Шуғли асосии онҳо кишоварзӣ ва чорводорӣ мебошад. Зироатҳои маъмули деҳа — гандум, ҷав, картошка, лӯбиё ва сабзавоти гуногунанд. Дар мавзеъҳои баландтар мардум чорвои калону майда мепарваранд ва бо маҳсулоти ширӣ — маска, қаймоқ, ҷурғот ва панир шуҳрат доранд.

Расму оинҳои суннатӣ, аз қабили Наврӯз, Меҳргон, Сада, Ғалатрезон, ҷашни ҳосил, то имрӯз дар деҳа зиндаанд. Дар чунин рӯзҳо мардум либосҳои миллӣ мепӯшанд, рақсу бозӣ мекунанд, сурудҳои мардумӣ мехонанд ва ҷавонон қувваозмоӣ — гӯштингирӣ ва бузкашӣ менамоянд.

Ёвон дар даврони Истиқлоли давлатӣ

Бо баракати даврони Истиқлоли давлатӣ деҳаи Ёвон симои нав гирифт. Дар чанд даҳсолаи охир бо дастгирии мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии ноҳия ва саҳми мардум бунгоҳи тиббӣ, нуқтаҳои оби тозаи ошомиданӣ, роҳҳои дохилидеҳа, майдончаҳои варзишӣ ва макони баргузории чорабиниҳои фарҳангӣ бунёд шуданд.

Ҳамзамон, дар деҳаи Ёвон мактаби таҳсилоти миёнаи умумии рақами 38 фаъолият мекунад, ки дар тӯли солҳои зиёд маркази илму маърифат ва тарбияи насли босавод ба ҳисоб меравад. Аз ҳамин боргоҳи илм садҳо ҷавон ба камол расида, имрӯз дар гӯшаву канори кишвар бо ифтихор номи Ёвонро зинда нигоҳ медоранд.

Аз миёни устодони номдори ин диёр метавон аз Бурҳонов Бурҳон, Исмоилов Исмоил, Азизов Азизбек, Акбаров Акбар, Ниёзов Ниёзмаҳмад, Остонаев Қурбон, Махкамов Амонист, Мусоев Фарҳод ва дигарон ёдовар шуд, ки бо меҳнати ҳалол ва садоқати омӯзгорӣ шогирдони зиёдеро ба ҷомеа тақдим намудаанд.

Ёвон на танҳо бо мардумони заҳматкаш ва донишандӯзааш, балки бо табиати афсонавии худ машҳур аст. Мавзеъҳои дилфиреби он — дараи Хумистон, Сари Ҷар, Ғелонак, Ҳавзако, Ламидагиҳо, Каҳдоно, Арғу, Замини Шукур, Вағзой, Сои Туртик, Нуртик, Харгушнова, мазори Вотаи Боло, Али Сафи ва Дучомақа — ҳар яке таърихи хос ва манзараҳои дилрабое доранд.

Заминҳои ҳосилхези деҳаи Ёвон аз қадим маъруфанд. Оби равон аз манбаи “Оби Равот” сарчашма гирифта, саҳроҳои “Шо” ва “Дашти Вота”-ро шодоб месозад. Ин заминҳо гӯё табассум ба рӯи табиатанд — пур аз ҳосил, сабз ва дилфиреб.

Маконҳои дилнишини деҳа ҳам бисёранд: “Таги бед”, “Таги тутча”, лаби дарёи Зарафшон, “Газистон” ва “Шахча” ҷойҳоеанд, ки ҳар фарди Ёвонӣ бо онҳо хотираҳои ширини кӯдакӣ дорад. Дар ин мавзеъҳо сукунат, сабзиши табиат ва садои оби дарё бо ҳам омада, манзараи ҷаззоби зебоеро ба вуҷуд меоранд.

Имрӯз Ёвон бо зебоӣ, меҳмоннавозӣ ва рӯҳияи созандагии сокинонаш яке аз гӯшаҳои шукуфон ва пурифтихори водии Зарафшон ба шумор меравад.

Хулоса

Ёвон — ин танҳо як деҳа нест, балки оинаи таърих ва фарҳанги кӯҳистониён аст. Табиати нодир, мардумони меҳнатдӯст, расму ойинҳои пурғановат ва рӯҳи ватандӯстии сокинони он нишонаи зиндаи решаҳои тамаддуни куҳани суғдист.

Ёвон мисли гӯшаи сабзи осоишта дар домони кӯҳҳои Фалғар ҳамеша бо зебоиву ободӣ ва меҳру муҳаббати мардумонаш нур меафшонад.

Шамсиддин Халифаев, рӯзноманигор