
Вашан — деҳаест кӯҳистонӣ дар ҷамоати деҳоти Урметани ноҳияи Айнӣ, вилояти Суғд, Ҷумҳурии Тоҷикистон. Ин маҳал яке аз кӯҳантарин нуқтаҳои аҳолинишини водии болоии Зарафшон буда, таъриху фарҳанги он бо тамаддуни қадимаи Фалғар ва Бутамон пайванди мустақим дорад.
Ҷуғрофия Деҳаи Вашан дар соҳили рости дарёи Фон ҷойгир буда, аз он то маркази ҷамоат — Урметан — 8 км ва то маркази ноҳия — Айнӣ — 31 км роҳ аст. Ба деҳа роҳи мошингард мебарад. Минтақаи Вашан кӯҳистонӣ буда, аз се тараф бо қаторкӯҳҳои баланд иҳота шудааст. Иқлим — кӯҳистонии хунук; зимистонҳо тӯлонӣ ва барфбор, тобистонҳо кӯтоҳу мӯътадил аст. Манзараҳои сабз, чашмасорҳои мусаффо ва ҳавои тоза аз вижагиҳои муҳити табиии деҳа ба ҳисоб мераванд.
Аҳолӣ
Соли 2025 шумораи аҳолии деҳа 1517 нафар; ҳамаи сокинон тоҷиконанд. Забони гуфтугӯии мардум тоҷикӣ бо лаҳҷаи фалғарӣ аст. Аҳолӣ асосан бо зироаткорӣ, боғдорӣ ва чорводорӣ машғуланд.
Иқтисод ва инфрасохтор
Дар деҳа мактаби таҳсилоти миёнаи умумӣ, бунгоҳи тиббӣ, китобхона, клуб, нуқтаи хидмати маишӣ, 7 нуқтаи савдои хусусӣ ва масҷиди қадимӣ фаъолият доранд. Заминҳои кишт асосан аз сойи Вашан обёрӣ мешаванд. Дар фасли баҳор ва тобистон кишти ғалладона, сабзавот ва боғҳои мевагӣ — себ, зардолу, нок, гелос — маъмул аст.
Этимология
Калимаи «Вашан» аслан суғдӣ буда, маънояш «чарогоҳи хубу сероб» ё «макони сабз» аст. Ин маъно пурра бо муҳити табиӣ ва чарогоҳҳои фарохи деҳа мутобиқ меояд. Тибқи «Луғатномаи Деҳхудо» ва сомонаи vajehyab.com, вожаи وشن / Вашан дар забонҳои эронӣ низ маънои “ҷои сабз” ва “ободӣ”-ро дорад.
Таърих
Оғоз ва ривоятҳо
Мувофиқи ривоятҳои мардумӣ, дар музофоти қадимаи Бухоро шаҳреро бо номи Ваш ёд мекарданд, ки мардумаш ба карбосбофӣ (бофтани матоъҳои пахтагин) машғул будаанд. Баъди зилзилаи бузург дар асри XIII, ин шаҳр хароб шуда, қисми сокинонаш ба болооби дарёи Зарафшон кӯчидаанд. Онҳо макони нави зисти худро ба хотири шаҳри аздастрафтаашон Вашан номиданд. Дар шаҳри бостонии Панҷакент то имрӯз маҳаллае бо номи Вашаниён вуҷуд дорад, ки аз робитаи таърихии миёни Вашан ва Панҷакент шаҳодат медиҳад.
Аз Фалғар то Вашан
Минтақаи Вашан дар ҳудуди таърихии Фалғар ҷойгир аст — диёре, ки дар давраҳои бостон яке аз марказҳои маъданкобӣ, кишоварзӣ ва ҳунармандии Суғдиён ба шумор мерафт. Дар наздикии Вашан, махсусан дар Бутамон, осори маъданкобии асрҳои миёна, қабристонҳои қадима ва нишонаҳои шаҳрҳои куҳан ёфт шудаанд. Фалғар ва Бутамон аз назари муҳаққиқон (С. Айнӣ, А. Мирзоев, И. Нуров ва дигарон) марказҳои тамаддуни кӯҳистонии тоҷикон буда, нақши муҳиме дар ташаккули забон, суннат ва тарзи зиндагии кӯҳистониён доштаанд.
Муҳоҷирати аҳолӣ
Дар оғози солҳои 2000-ум, деҳаи Вашан ба минтақаи хавфноки геологӣ табдил ёфт. Соли 2000, дар натиҷаи лағжиши кӯҳпораҳо ва хатарҳои табиӣ, қисми зиёди аҳолӣ (200 оила) маҷбур шуданд, ки деҳаро тарк кунанд. Онҳо ба ноҳияҳои Истаравшан ва Ғончӣ (ҳоло Деваштич) кӯчонида шуданд. Барои муҳоҷирон дар шаҳри Истаравшан маҳаллаи нав бо номи «Ватан» таъсис дода шуд. Дар соли 2024, пас аз 22 сол, 126 оилаи аз Вашан муҳоҷиршуда ниҳоят соҳиби хонаҳои доимӣ гардиданд.
Фарҳанг ва зиндагии мардум
Сокинони Вашан то имрӯз анъанаҳои фарҳангӣ ва расму оинҳои қадимии Фалғарро ҳифз кардаанд. Дар тӯйҳо, Наврӯз, Меҳргон ва дигар ҷашнҳои мардумӣ сурудҳои кӯҳистонӣ, рақсу доираҷангҳо иҷро мешаванд. Ҳунарҳои мардумӣ, мисли бофтани ҷуробу куртаҳои пашмин, сохтани ашёи чӯбин ва кӯзаҳои гилӣ ҳанӯз миёни пиронсолон роиҷанд.
Ёдгориҳои таърихӣ
Дар мавзеи Ҳадди Муллои Вашан мақбараи Мавлоно Фатҳуддин ҷой дорад. Ба ривоятҳо, ӯ аз орифон ва олимони маънавии давраи миёна буда, ба саводноккунии насли наврас нақши муҳим доштааст. Ғайр аз ин, дар гирду атрофи деҳа нишонаҳои қадимаи масканҳои ибтидоӣ, харобаҳои манзилҳо ва осори маъданкобӣ мушоҳида мешаванд, ки аҳамияти археологӣ доранд.
Мероси маънавӣ Вашан намунаи зиндаи фарҳанги кӯҳистонии тоҷик аст. Забон, мусиқӣ, шеъру афсонаҳои мардумӣ ва лаҳҷаи он реша дар забони куҳани суғдӣ доранд. Мардуми деҳа бо меҳмоннавозӣ, ростқавлӣ ва ҳифзи суннатҳои миллӣ маъруфанд.
Вашан на танҳо як деҳаи кӯҳистонӣ, балки қисме аз таърихи зиндаи Фалғар аст. Он дар худ хотираи тамаддуни қадимаи суғдӣ, анъанаҳои фарҳангии кӯҳистон ва рӯҳи устувории мардуми тоҷикро таҷассум мекунад.
Вашан дар давраи Истиқлоли давлатӣ
Бо ба даст омадани истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон (соли 1991), деҳаи кӯҳистонии Вашан низ марҳалаи наве аз рушд ва эҳёро паси сар кард. Гарчанде ки солҳои аввали истиқлолият бо мушкилиҳои иқтисодиву иҷтимоӣ ва муҳоҷират ҳамроҳ буданд, мардуми заҳматкашу суннатдӯсти Вашан тавонистанд анъанаҳои зиндагии худро нигоҳ дошта, ба шароити нав мутобиқ шаванд.
Инкишоф ва барқарорсозии деҳа
Дар давраи истиқлол, чандин иқдомҳо барои беҳтарсозии шароити зиндагии мардуми Вашан анҷом дода шуданд:
Таъмиру таҷдиди мактаби таҳсилоти миёна ва бунёди шароити беҳтари таълимӣ;
Фаъолияти бунгоҳи тиббӣ барои расонидани кӯмакҳои аввалияи тиббӣ;
Таъмини деҳа бо барқи доимӣ ва алоқаи муосир;
Сохтмони роҳҳои мошингард, ки Вашанро бо марказҳои наздиктар мепайванданд.
Бо вуҷуди хатарҳои табиӣ ва муҳоҷирати маҷбурии як қисми аҳолӣ дар солҳои 2000-ум, Вашан ҳамчун маркази фарҳанги кӯҳистон мавқеи худро нигоҳ дошт.
Чорводорӣ ва зироаткорӣ
Чорводорӣ ва зироаткорӣ ду пояи асосии иқтисоди деҳаи Вашан мебошанд.
Чорводорӣ:
Сокинон ба парвариши гӯсфанд, буз, гов ва асп машғуланд;
Чарогоҳҳои фарох ва иқлими мувофиқ шароити хуб барои чорводорӣ фароҳам овардаанд;
Маҳсулоти ширӣ (маска, қаймоқ, панир) ва пашми чорво дар бозорҳои маҳаллӣ ва байнидеҳавӣ фурӯхта мешаванд.
Зироаткорӣ:
Кишти гандум, ҷав ва картошка дар фаслҳои баҳору тобистон маъмул аст;
Бо истифода аз оби сойи Вашан, кишоварзон заминҳои худро обёрӣ мекунанд;
Дар боғҳо парвариши меваҳои кӯҳистонӣ — себ, зардолу, гелос ва нок — хеле рушд ёфтааст.
Ҳунарҳои мардумӣ
Дар давраи истиқлол эҳёи ҳунарҳои мардумӣ ҳамчун як бахши муҳими фарҳанг ва иқтисоди маҳаллӣ эҳсос мешавад.
Бофтани ҷуробҳо ва либосҳои пашмин, махсусан дар фасли сармо, маъмул аст;
Сохтани асбобҳои чӯбин барои рӯзгор — мисли кафшдон, қошуқ, табақ ва гаҳвора;
Гилгарӣ (кӯзаи гилӣ) ва истифодаи онҳо дар нигоҳдории обу хӯрокҳо ҳоло ҳам дар деҳа роиҷ аст.
Ин ҳунарҳо асосан аз насл ба насл мегузаранд ва бисёр вақт дар рӯзҳои ҷашнҳои мардумӣ ба намоиш гузошта мешаванд.
Хулоса
Дар давраи истиқлоли давлатӣ, деҳаи Вашан бо вуҷуди мушкилиҳои табиӣ ва муҳоҷират, тавонист бо такя ба меҳнати мардум, анъанаҳои фарҳангӣ ва захираҳои табиӣ мавқеи худро ҳамчун як гӯшаи зинда ва арзишманди тамаддуни кӯҳистонии тоҷик ҳифз кунад. Дар он чорводорӣ, зироаткорӣ ва ҳунарҳои мардумӣ на танҳо воситаи рӯзгор, балки омили нигоҳдории фарҳангу ҳувият боқӣ мондаанд.
Шамсиддин Халифаев, рӯзноманигор





и ещё 4
Статистика и объявления
Продвигать публикацию
Все реакции:
Джасур Махмудов, Юсуф Искандаров и ещё 36