РЕВАД — ДИЁРИ САФЕДИ ДИЛҲО ВА ДАШТИ САБЗИ ИСПИНА

Ревад на танҳо макони зебоиву сабзӣ, балки гаҳвораи маърифат, фарҳанг ва суннатҳои аҷдодӣ аст, ки то имрӯз бо эҳтиром ҳифз гардида, рӯҳ ва ҳувияти миллӣ дар он зиндаву пуртаъсир боқӣ мондааст.

Ном ва таърихи пайдоиш

Ба гуфти пажӯҳишгарон, номи “Ревад” аз решаи суғдии “Ровад” ё “Рават” бармеояд, ки маънои «домани сабз ва замини пурбаракат» дорад. Ин ном аз аҳди Суғдиёни қадим то имрӯз қариб бетағйир боқӣ монда, пайванди ногусастании мардумро бо решаҳои фарҳангии ориёӣ нишон медиҳад.

Табиати Ревад гӯё худ як нақшаи зиндаи табиат аст — талу теппаҳои зард, сабз, сафед ва сурх, ки дар нури офтоб мисли қолини рангоранг медурахшанд. Ҳар кӯҳ, ҳар чашма ва ҳар дараи он достони худро дорад.

Ревад дар оинаи таърих

Бино ба сарчашмаҳои бостоншиносӣ, Ревад аз аҳди Бутамон (асрҳои IX–X) то имрӯз маскун буда, яке аз марказҳои хурди ҳунариву фарҳангии водии Зарафшон ба шумор мерафт.

Аз қабатҳои замин ва осори бостонӣ асбобҳои рӯзгори куҳна, пораҳои сафол ва нишонаҳои маданияти суғдӣ ёфт шудаанд, ки аз зиндагии пурҳаракат ва созандаи аҳолӣ шаҳодат медиҳанд.

Дар гузашта Ревад дар канори роҳҳои муҳими тиҷоратӣ ҷой дошта, аз тариқи он молу коло ба Самарқанд ва Панҷакент бурда мешуд. Ҳоло ҳам дар атрофи деҳа осори қалъаву теппаҳои қадимӣ — Қалъаи Шоиб, Ҳисорак ва Чоре — боқист, ки аз шукӯҳи он замон ҳикоят мекунанд.

Масҷиди таърихӣ — маркази маърифат ва ваҳдат

Яке аз ёдгориҳои фарҳангии муҳим дар деҳа масҷиди ҷомеъи Ревад мебошад, ки дар солҳои 1860–1870 бо маблағи Бобои Зобит сокини деҳаи Ревад ва аз ҷониби устоҳои Самарқанд сохта шудааст.

Ин сохтмон на танҳо макони ибодат, балки маркази омӯзиши китобат, таърих ва шеър будааст. Бисёр ҷавонони деҳа маҳз дар ҳамин ҷо қироат, хаттоти ва суханвариро омӯхтаанд. Имрӯз он ҳамчун ойинаи таърихи меъморӣ ва фарҳангии мардум ҳифз мешавад ва барои баргузории чорабиниҳои маърифатию фарҳангӣ истифода мегардад.

Ревад — диёри фарҳанг ва суннатҳои ниёгон

Деҳа аз панҷ гузари куҳан иборат аст: Сафариён, Кӯҳи Боло, Навва, Ури Сой ва Обидиён. Ҳар як гузар таърихи худ, шахсиятҳои маъруф ва анъанаҳои хоси худро дорад.

Номҳои мавзеъҳои атроф — Хаснова, Катроват, Давришк, Шорочор, Ғиреканда, Гарданга, Ғути Лула, Мистик ва дигарон — то ҳол шакли суғдии худро нигоҳ доштаанд ва хазинаи зиндаи забоншиносию бостоншиносӣ маҳсуб мешаванд.

Наврӯзи Ревад — рамзи шодӣ ва иттиҳод

Яке аз ҷашнҳои муҳими мардумии деҳа Наврӯзи Ревад аст, ки мардум онро бо эҳсоси миллӣ таҷлил мекунанд. Тибқи суннат, ҷашн дар рӯзҳои 11–13-уми март баргузор мегардад.

Дар ин рӯзҳо мусобиқаҳои аспдавонӣ, гӯштин, намоишҳои ҳунарии ҷавонон ва маросими мардумӣ сурат мегиранд. Таоми анъанавии ҷашн ғармич аст — ғизои болаззати миллӣ аз гӯшт, гандум ва сабзавот, ки дар дегҳои калон пухта мешавад.

Субҳи Наврӯз мардон пойлуч аз рӯди деҳа мегузаранд — рамзи покшавӣ ва ворид шудан ба соли нав бо рӯҳи тоза.

Ревади Поён ва шаҳраки нав

Дар солҳои охир деҳа рӯ ба рушд ниҳодааст. Дар қисмати поёнии он Ревади Поён ва шаҳраки нави Ревад бунёд ёфтааст, ки дорои мактаби замонавӣ, китобхона, маркази тиббӣ ва майдони варзишист.

Бо дастгирии мақомоти маҳаллӣ ва саҳми мардум, роҳи асосии деҳа мумфарш гардида, пули нав бар рӯди Ревад сохта ва обёрии боғоту заминҳо беҳтар шудааст.

Зебоии табиат ва Дашти Испина

Дар шимолу шарқи деҳа, дар миёни талу теппаҳои нарм ва сабз, Дашти Испина доман густурдааст — як манзараи афсонавии табиат, ки бо оромӣ ва зебоии худ шуҳрат дорад.

Ин дашт байни рӯдҳои Ревадсой ва Наввасой воқеъ буда, аз қадим маҳалли чарогоҳ ва истироҳати мардум будааст.

Дар фасли баҳор Испина ба қолини сабз табдил меёбад. Гулҳои лола, бойчечак ва гули бодом домани онро пур мекунанд. Ҳавои соф, оби чашмаҳои зулол ва бодҳои мулоим онро ба яке аз гӯшаҳои зеботарини табиати Зарафшон табдил додаанд.

Таърихи мардумӣ ва анъанаҳои Испина

Номи “Испина” ба ривояти пирон, аз решаи суғдии “Аспин” (асб + ин = ҷои аспон) гирифта шуда, маънои «марғзори аспон» дорад.

Дар замонҳои пеш, дар ҳамин мавзеъ мусобиқаҳои аспдавонӣ, гӯштин ва ҷашнҳои мардумӣ баргузор мешуданд.

Испина барои мардуми Ревад рамзи ваҳдат, дӯстӣ ва шодмонӣ аст. Ҳар баҳор, сокинон бо оилаҳои худ ба он мераванд ва рӯзҳои идро дар оғӯши табиат сипарӣ мекунанд.

Дастгирии давлат ва обёрии Дашти Испина

Бо дастгирии мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии ноҳияи Айнӣ ва саҳми фаъолонаи сокинон, солҳои охир Дашти Испина обёрӣ ва сабз гардонда мешавад.

Ин иқдом барои беҳтар кардани шароити чарогоҳ, рушди кишоварзӣ ва фароҳам овардани имкониятҳои сайёҳии экологии минтақа равона шудааст.

Мақсад аз ин барнома — эҳёи заминҳои ҳосилхез, рушди сайёҳии маҳаллӣ ва ташкил намудани ҷашнвораҳои фарҳангӣ дар доираи барномаи рушди деҳот мебошад.

Нақши иқтисодӣ ва иҷтимоӣ

Испина имрӯз на танҳо як дашт, балки манбаи ҳаётбахши мардум аст. Чорводорон аз сабзии он баҳра мебаранд, деҳқонон аз оби зулолаш барои парвариши картошка ва зироатҳои дигар истифода мекунанд.

Ин мавзеъ ҳамчунин барои ҷамъоварии алаф ва истироҳати оилавӣ хизмат мекунад. Ҳар субҳ бод аз домани кӯҳҳои Фалғар мегузарад ва аз Испина садои хандаи кӯдакон ба осмон мехезад.

Фарҳанги мардумӣ ва арзиши маънавӣ

Дашти Испина дар адабиёти шифоҳии мардум ҷойи хоса дорад. Пирони деҳа чунин месароиданд:

Испинаи сабз, боғи орзӯ,

Баҳор ояд, ту гулборон шӯ.

Дар оғӯши ту ҳар дили хаста,

Ором ёбад, чу саҳари навзод.

Ин байтҳо гувоҳи муҳаббати беандозаи мардум ба замину табиатанд.

Хулоса

Ревад ва Дашти Испина намунаи ҳамзистии инсон ва табиатанд — маконе, ки меҳнату муҳаббат, фарҳангу маърифат ва сабзӣ бо ҳам мепайванданд.

Бо пуштибонии давлат ва заҳмати мардуми худшинос, ин гӯшаи водии Зарафшон рӯ ба шукуфоӣ оварда, ба рамзи зебоӣ, оромӣ ва худшиносии миллӣ табдил ёфтааст.

Ревад — гавҳари зинда дар домани кӯҳҳои Фалғар,

Испина — нафаси сабзи он дар саҳни табиат.

Матн аз рӯи маълумоти таърихӣ, ҷуғрофӣ ва нақлҳои мардумии сокинони деҳаи Ревад таҳия шудааст.

Шамсиддин Халифаев, рӯзноманигор