Шаватки Поён — деҳаи меҳнаткашон, ҳунармандон ва соҳибтамаддун

Шаватки Поён яке аз деҳаҳои куҳанбунёд ва зебоманзари ҷамоати деҳоти Рарзи ноҳияи Айнӣ мебошад. Ин деҳа дар доманаи сабзи дараи Рарз ҷой гирифта, аз маркази ҷамоат 13 километр ва аз маркази ноҳия 38 километр дур воқеъ аст.

Таърих ва маънои ном

Номи «Шаватк» реша дар забони суғдӣ (š’wtkh) дорад ва маънояш «ҷои сиёҳ» ё «деҳаи сиёҳ» мебошад. Вожаи «поён» бошад, ба маънои ҷойгиршавӣ дар қисми поёноби кӯҳ ё домани пасти дара ишора мекунад.

Дар асри VIII ин ном дар ҳуҷҷатҳои Кӯҳи Муғ зикр гардида, далолат бар он мекунад, ки таърихи ин маҳал беш аз 13 аср идома дорад. Дар давраи бекнишинҳои Фалгар ва баъдтар дар замони ҳукумати подшоҳии Русия, Шаватки Поён ҳамчун деҳаи зироаткор ва обод маъруф будааст.

Ҷойгиршавӣ ва табиат

Деҳа дар баландии тақрибан 1800 метр аз сатҳи баҳр ҷой гирифта, муҳити он пур аз сабзазорҳо, чашмаҳои соф ва ҳавои тоза мебошад.

Дар фасли баҳор ва тобистон гулу гиёҳон сабз, чашмаҳо пуроб ва боғҳои мевадиҳанда пур аз себу зардолу ва чормағз мешаванд. Дар тирамоҳ бошад, манзараҳои зардранг ва оромии табиат ба деҳа симои шоирона мебахшанд.

Шуғл ва ҳунарҳои мардумӣ

Мардум асосан ба зироаткорӣ, чорводорӣ, боғдорӣ ва ҳунарҳои мардумӣ машғуланд. Дар заминҳои ҳосилхез ғалла, лӯбиё, сабзавот ва мева парвариш карда мешаванд.

Занони деҳа бо бофандагӣ, дӯзандагӣ, омодасозии шириниҳои анъанавӣ ва чарму чӯбкорӣ машғуланд. Мардон бошанд, устоҳои моҳир дар сохтмони хона, осиёб, дару тиреза ва асбобҳои кишоварзӣ мебошанд.

Ин меҳнату ҳунар на танҳо василаи зиндагӣ, балки идомаи суннатҳои аҷдодӣ аст, ки аз насл ба насл мегузарад.

Анъана ва маросимҳо

Мардуми Шаватки Поён анъанаҳои қадимаи миллӣ ва мазҳабиро бо эҳтиром риоя мекунанд.

Дар ҷашни Наврӯз, маросими мардумии «Баҳорпайванд» баргузор мешавад — ҷавонон бо суруд, рақсу табрик саҳро мераванд.

Дар тӯйҳо анъанаҳои «нозпазак», «ҷӯйборрон» ва «чойнӯшонӣ»-и арӯсӣ ҳанӯз зиндаанд.

Дар рӯзҳои ид, кӯҳнавардони деҳа ба зиёрати мазорҳои Вешаб ва Рарз мераванд — суннате, ки реша дар таърихи деринаи водии Зарафшон дорад.

Оромгоҳҳо ва мероси маънавӣ

Дар Шаватки Поён яке аз маъруфтарин маконҳои таърихӣ — оромгоҳи Мавлони Шайх Амир Аҳмад ибни Мавлоно Муҳаммад Амир Бахтиёр ҷойгир аст. Дар баробари ӯ, Шайх Деҳқон, Шайх Муборак ва фарзандони духтари ӯ — Ҳаҷҷоҷахотун ва Ҷаҳонсултон низ дар ҳамин ҷо дафн шудаанд.

Мавлони Амир Аҳмад, ки соли 820 ҳиҷрӣ дар вилояти Самарқанд ба дунё омадааст, донишманди маъруфи замони худ дар соҳаҳои нуҷум, фалсафа ва тиб будааст. Пас аз тарки Самарқанд, ӯ ин деҳаи сабзу оромро барои зист интихоб намуда, соли 904 ҳиҷрӣ аз олам даргузаштааст.

Ҳангоми таъмири оромгоҳ ва масҷиди деҳа шаш санги қайроқии асри XIII дарёфт гардид. Дар яке аз онҳо навишта шудааст:

Бикандам ман дар ин санги ягона,

Бимонад аз мани мискин нишона.

Агар пурсанд, ки он мискин куҷо шуд,

Бигӯ бигрехт аз дасти замона.

Шайх Муҳаммад Деҳқон, донишманди қарнҳои XIV–XV, писари Миршайхи Шамтучӣ буда, дар асарҳои таърихӣ ҳамчун олими нуҷум ва риёзӣ ёд мешавад. Дар санги қабраш, ки соли 843 ҳиҷрӣ (1439–1440 м.) навишта шудааст, номи ӯ бо эҳтиром ёд гардидааст.

Ободонӣ дар даврони Истиқлоли давлатӣ

Дар замони Истиқлолияти давлатӣ, Шаватки Поён ба деҳаи ободу замонавӣ табдил ёфт. Бо дастгирии мақомоти маҳаллӣ корҳои зиёди созандагӣ амалӣ гардиданд:

таъмиру таҷдиди мактаби деҳа;

барқарорсозии хатти барқ;

сангфарш ва шағалпошии роҳҳои дохилидеҳа;

ташкили хашарҳои умумидеҳавӣ барои тоза нигоҳ доштани кӯчаҳо;

шинонидани арча ва ниҳолҳои мевадиҳанда дар гӯшаҳои деҳа.

Дар доираи 35-солагии Истиқлоли давлатӣ, корҳои ободонӣ боз ҳам вусъат гирифтаанд. Бо ташаббуси намояндагони мақомоти иҷроия ба роҳҳои байнидеҳа — ки қисми роҳи Айнӣ–Кӯҳистони Мастчоҳ низ ҳаст — шағал ва масолеҳи зарурӣ оварда шуда, ҷойҳои осебдида барқарор гардиданд.

Ҳамзамон, сокинони деҳа дар партави ҳидоятҳои Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон барои сабзгардонии муҳит ва зебоии зистгоҳ саҳми арзанда мегузоранд.

Шаватки Поён имрӯз

Имрӯз Шаватки Поён намунаи зиндагии ором, меҳнати содиқона ва иттиҳоди мардумӣ аст.

Ҳар хона рамзи меҳмоннавозӣ, ҳар кӯча нишонаи покизагӣ, ва ҳар саҳро гувоҳи заҳмати деҳқонон аст.

Ин деҳа, бо таърихи пурифтихор ва мардуми соҳибтамаддунаш, дар қатори дигар деҳаҳои ноҳияи Айнӣ ҳамчун гӯшаи зиндаи фарҳанги Зарафшон ба ҳисоб меравад.

Шамсиддин Халифаев, рӯзноманигор