Шамтуч — гавҳари маънавӣ дар оғӯши кӯҳҳо

Дар доманакуҳҳои сабзу дилнишини силсилаи Зарафшон деҳае орому зебо бо номи Шамтуч ҷойгир аст. Ин деҳа аз зумраи куҳантарин маҳалҳои водии Зарафшон буда, таъриху фарҳанги пурғановату зиндагии самимии кӯҳистониёнро дар худ таҷассум кардааст.

Табиат ва ҷойгиршавӣ

Шамтуч бо табиати зебову тозаи худ, чашмаҳои мусаффо, дараҳои сабз ва кӯҳҳои сар ба фалаккашидаву парешоншукуфа маъруф аст. Номи ҳар гӯшаи атрофи он таърихи худро дорад: Қарғтуда, Дашти боло, Устонак, Вебкак, Дуоба, Бедак, Дариосиё, Чандакозот, Чешил ва Саройҳавз. Ин ҷойҳо танҳо мавзеҳои ҷуғрофӣ нестанд, балки қисматҳои зиндаи хотираи мардумӣ, ҷойҳои осоиши дил ва илҳоми шеъру суруд мебошанд.

Зиндагӣ ва рӯзгори мардум

Сокинони Шамтуч аз азал бо меҳнати ҳалол зиндагӣ доранд. Деҳқонӣ, боғдорӣ ва чорводорӣ асоси рӯзгори мардумро ташкил медиҳад. Зардолуҳои навъҳои Қандак, Майзак ва Мирсанҷалии Шамтуч аз беҳтаринҳои минтақа ба шумор мераванд. Аз онҳо ҳаштак — ғулинги хушмазаву табиӣ таҳия мекунанд, ки дар бозорҳо талабгори зиёд дорад. Дар боғҳои Шамтуч себ, нок, биҳӣ, шафтолу ва дигар меваҳо низ ба таври фаровон парвариш меёбанд.

Чорводорӣ низ дар зиндагии мардум нақши муҳим дорад. Ҳар саҳар, вақте ки офтоб болои қуллаҳо мебарояд, садои занги гӯсфандону гови баромада ба чарогоҳ мисли мусиқии табиат баланд мешавад. Маҳсулоти ширӣ — аз ҷумла ҷурғот, равған ва қурут — на танҳо барои истифодаи хонаводагӣ, балки ҳамчун маҳсулоти бозорӣ низ арзиши хос доранд.

Урфу одат ва ҳунарҳои мардумӣ

Шамтуч, монанди дигар деҳаҳои кӯҳистон, анъанаҳои худро бо эҳтиром нигоҳ доштааст. Маросимҳои суннатӣ — аз тӯю маърака то иди баҳорӣ — бо ҳунарҳои мардумӣ, сурудҳои қадимӣ ва рақсу бозӣ ҳамроҳанд.

Дар хонаҳои кӯҳнаи чӯбин ҳоло ҳам кандакориҳои анъанавӣ ба назар мерасад, ки устоҳои маҳаллӣ бо муҳаббат офаридаанд. Ин кандакориҳо бо нақшу нигорҳои гулдор ва рамзҳои ирфонӣ оро ёфта, аз завқи баланди зебоишиносии мардум шаҳодат медиҳанд.

Ҳунари гачкорӣ, бофандагӣ, дӯзандагӣ ва ҳаккокӣ то имрӯз дар миёни занону мардони деҳа зинда аст. Дар баъзе хонаҳо ҳоло ҳам бофтаҳои анъанавӣ — гилем, палос, кӯрпаю рӯйпӯш — аз нахи дастӣ омода мешаванд, ки бо рангҳои табиӣ ва нақшҳои миллӣ шоҳасарҳои воқеӣ ба шумор мераванд.

Фарҳанг ва маънавият

Шамтуч на танҳо деҳаи деҳқонон, балки макони маърифатпарварон низ мебошад. Аз ин ҷо шахсиятҳои шинохта ба арсаи илм ва фарҳанг қадам ниҳодаанд. Аз ҷумла, Мухиддин Олимпур — рӯзноманигори барҷаста ва аккоси шинохта, ки бо ҷасорати касбии худ намунаи ҳақиқии шаҳрвандӣ буд; Ҳамза Камол — таърихнигор ва профессори маъруфи тоҷик; инчунин Хоҷимуҳаммад Умаров ва Мирзо Насриддин, ки ҳар кадом дар соҳаи худ саҳми арзанда гузоштаанд.

Ёдгориҳои таърихӣ

Шамтуч дорои таърихи ғании фарҳангӣ ва осори нодири хаттӣ мебошад. Дар ин ҷо сангнавиштаҳои қадим ба забонҳои тоҷикӣ, форсӣ ва арабӣ пайдо шудаанд, ки ба асрҳои XIV–XVIII мансубанд. Ин навиштаҷот гувоҳи таърихи зиндаи минтақаанд.

Аз ҷумла, навиштаҷоти маъруфи Мирзо Бобур Мирзо, ки дар соли 907 ҳиҷрӣ (асри XVI) бо дасти худ дар санги қабристони деҳа сабт кардааст, то имрӯз ҳамчун рамзи сабру маърифат боқӣ мондааст:

«Кофаро мардумшикоро як замон охистатар,

К-оҳуи бечораро бар тири пайкон тоб нест.»

Ин байт то имрӯз ҳамчун оинаи ҳикмат ва покизагии дил дар зеҳни мардум зинда аст.

Мазорҳо ва муқаддасоти деҳа

Дар деҳа ду мазори маъруф — Хоҷа Шайх Деҳқон Шамтучӣ ва Хоҷа Сайфиддин — боқӣ мондаанд, ки мардум онҳоро бо эҳтиром зиёрат мекунанд. Ин мазорҳо бо кандакориҳои чӯбӣ, нақшу нигори гачкорӣ ва рамзҳои ирфонӣ оро ёфта, ба фарҳанги рӯҳонии Зарафшон ва суннатҳои тоҷикии асрҳои гузашта пайванди амиқ доранд.

Меҳмондӯстӣ ва шоиртабиатӣ

Мардумони Шамтучро аз қадим бо меҳмондӯстӣ ва шоиртабиатӣ шинохтаанд. Дар ҳар хона нону чойи гарм, лабханди самимӣ ва суҳбати пурҳикмат интизори меҳмон аст. Забони гуфтугӯии онҳо пур аз шеърият аст — гӯё ҳар сухан бо илҳоми кӯҳистон таваллуд ёфта бошад.

Имрӯз ва ободкориҳо

Имрӯз низ дар Шамтуч рӯҳи созандагӣ эҳсос мешавад. Дар солҳои охир мактабҳо, китобхонаҳо ва хонаҳои фарҳангӣ таъмир гардида, бо китобу таҷҳизот таъмин шудаанд. Мақомоти маҳаллӣ ва мардум бо якдилӣ барои ободии деҳа, беҳтар шудани шароити зист ва рушди фарҳанг кӯшиш доранд.

Хулоса, Шамтуч — танҳо як деҳа нест, балки зиндагиномае аз меҳнат, фарҳанг, ирфон ва меҳрубонӣ аст. Дар оғӯши кӯҳҳои Зарафшон он мисли як гавҳари маънавӣ медурахшад — маконе, ки замину осмон, меҳнату маърифат, анъанаю замонавият дар он ба ҳам омадаанд.

Агар рӯзе ба Зарафшон сафар кунед, бипазиред, ки дар Шамтуч на танҳо табиати зебо, балки рӯҳи пурнури инсонӣ шуморо истиқбол мегирад.

Шамсиддин Халифаев, рӯзноманигор