Фатмовут — нахустин деҳа дар домани кӯҳҳо

Фатмовут, ки решааш аз забони суғдӣ гирифта шуда («‘βtm’wt») маънояш «нахустин деҳа» аст, аз қадимтарин маҳалҳои зисти инсон дар водии Рарз ба шумор меравад. Номи он ҳанӯз дар асри VIII дар ҳуҷҷатҳои маъруфи Кӯҳи Муғ зикр ёфтааст. Аз он замон то имрӯз — беш аз сездаҳ аср — ин деҳа номи худро нигаҳ доштааст, ки худ нишони пайвастагии таърих ва рӯҳи устувори мардумонаш мебошад.

География ва ҷойгиршавӣ

Фатмовут дар доманаи сабзи кӯҳҳои силсилаи Зарафшон, дар Ҷамоати деҳоти Рарзи ноҳияи Айнӣ воқеъ аст. Баландии он аз сатҳи баҳр тақрибан 1650 метр мебошад. Аз маркази ҷамоат 11 км, аз маркази ноҳия 35 км дурӣ дорад.То шаҳри Хуҷанд — тақрибан 220 км, ва то шаҳри Душанбе — 180 км роҳ аст.

Деҳа бо мавзеъҳои Похут, Рарз, Шаватк ва деҳаҳои дигари болооби Рарз ҳамсарҳад мебошад.

Мардум, урфу одат ва зиндагӣ

Фатмовут — деҳаи меҳнаткашон, боғпарварон ва ҳунармандон аст. Мардум аз қадим ба кишоварзӣ, чорводорӣ ва зардолупарварӣ машғуланд. Ҳар як хона боғчаи худро дорад — бо дарахтони себ, зардолу, гелос ва чормағз, ки бо оби чашмаҳои кӯҳӣ обёрӣ мешаванд.

Урфу одатҳои мардум аз гузаштаҳои дур то имрӯз нигоҳ дошта шудаанд. Ҷашни Наврӯз, Меҳргон ва Сада Тиргон бо расму оинҳои зебо таҷлил мегарданд. Дар чунин рӯзҳо занону духтарон либосҳои рангоранги атласу адрас мепӯшанд, сари дастархонҳои анъанавӣ — бо суманак, чакка, зардолуи хушк ва оши палав — менишинанд.

Дар даврони Истиқлол бо ғамхориҳои Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва Ҳукумати кишвар, деҳа рӯ ба ободӣ овард: роҳҳо обод шуданд, мактаби нав, нуқтаҳои обрасонӣ ва дигар иншооти иҷтимоӣ сохта шуда истодаанд.

Табиат ва манзараҳои нотакрор

Фатмовут дар чор фасли сол симои ҷолиб дорад:

Баҳор — фасли гулшукуфтан, обшавии барфҳо ва суруди чашмаҳо;

Тобистон — бо боғҳои пурбор ва ҳавои мулоим;

Тирамоҳ — бо рангҳои тиллоии дарахтон ва ҳосили фаровон;

Зимистон — ором, пурбарф ва оромбахш.

Аз қуллаҳои атроф манзараи зебои тамоми водии Рарз дида мешавад — гӯё табиат ин маконро ба даст офарида бошад.

Шуғлҳои мардумӣ ва ҳунарҳои суннатӣ

Дар Фатмовут то имрӯз ҳунарҳои мардумӣ чун бофандагӣ, адрасдӯзӣ, табақтарошӣ, чӯбкорӣ ва сабадбофӣ зиндаанд. Чорводорӣ низ нақши муҳим дорад — аз шири гӯсфанду буз маҳсулоти ширӣ (каймак, чакка, курт) истеҳсол мекунанд.

Бисёр хонадонҳо боғҳои себу зардолу доранд ва хушкмеваҳои он то бозорҳои Душанбеву Хуҷанд мерасад.

Фазои дӯстӣ ва ҳамзистӣ

Фатмовут — намунаи воқеии ҳамзистии дӯстона ва ваҳдати мардумӣ аст. Дар ин ҷо одамон, новобаста аз синну сол ва вазъи иҷтимоӣ, якдигарро дастгирӣ мекунанд. Ҳашарҳои мардумӣ барои обёрӣ, роҳсозӣ ва ободонӣ анъанаи қадимӣ мебошанд.

Шуури ватандорӣ ва ҳифзи арзишҳои миллӣ дар дили ҳар сокин ҷой дорад. Ҳар хона — як гӯшаи сабзу зебо, ҳар кӯдак — орзуи фардои обод.

Фатмовут — нишони устувории замон

Имрӯз Фатмовут — деҳаи навсозишуда, орому зебо ва дорои рӯҳи худшиносӣ аст. Он аз як тарафи таърих ва аз ҷониби дигар — аз меҳнати мардум нерӯ мегирад.

Дар ҳақиқат, ободии як гӯшаи диёр — ифтихори ватандорист.

Фатмовут на танҳо “нахустин деҳа”, балки рамзи аввалин қадами инсон дар роҳи созандагӣ мебошад — маконе, ки таърих, меҳнат ва муҳаббати инсон ба Ватанро ба ҳам мепайвандад.

Шамсиддин Халифаев, рӯзноманигор