Деҳаи Похут – Гаҳвораи таърих ва фарҳанги тоҷикон дар водии Зарафшон

Деҳаи Похут яке аз деҳоти бостонӣ ва ободи Ҷамоати деҳоти Рарзи ноҳияи Айнӣ буда, дар қалби водии зебоманзари Зарафшон ҷойгир аст. Ин деҳа на танҳо бо табиати дилрабову сарсабзаш, балки бо таърихи қадима, фарҳанги ғанӣ ва мардумони меҳнатдӯсту фарҳангпарвараш шинохта мешавад.

Таърихи Похут – Аз асрҳои миёна то имрӯз

Мавҷудияти деҳаи Похут ба давраҳои қадимаи таърихӣ рост меояд. Бино ба муғсабтҳо(ҳуҷҷатҳои аз Кӯҳи Муғ ёфтшуда), нахустин зикри хаттӣ аз номи Похут ҳанӯз дар асри VIII милодӣ дар “мугские документы” омадааст, ки шаҳодати умри беш аз 1300-солаи ин деҳа мебошад. Дар тӯли таърих, Похут ба унвони як маркази хурди зисту ҳунар ва кишоварзӣ маъруф буда, номашро то имрӯз бетағйир нигоҳ доштааст — як вижагии нодир дар байни деҳоти тоҷикнишин.

Дар асри XIX, дар Туркестанские ведомости (1876) ва дигар манобеи расмии русӣ, аз ҷумла дар асари М.М. Вирский (1904–1906), Похут ҳамчун як маҳалли зист бо аҳолии тоҷик зикр шудааст. Ин ишораҳо таърихи расмии Похутро боз ҳам қавитар месозанд.

Мардум ва урфу одатҳо

Аҳолии деҳа асосан тоҷиканд ва бо анъанаҳои миллии худ ифтихор доранд. Дар байни мардум эҳтиром ба калонсолон, меҳмондӯстӣ, ва арҷгузорӣ ба таърих мавқеи хос дорад. Мардум дар тӯйҳо, идҳо ва маъракаҳои миллӣ урфу одатҳои аҷдодиро риоя мекунанд.

Наврӯз, Меҳргон, Иди Қурбон ва Иди Фитр – бо шукӯҳи хоса таҷлил мегарданд. Наврӯз, ҳамчун ҷашни ниёгон, бо баргузории чорабиниҳои оммавӣ, намоиши ҳунарҳои мардумӣ, бозии гуштин, рақсу тарона ва таомҳои анъанавӣ (мисли суманак, оши палав ва ҷӯшпаро) таҷлил мешавад.

Шуғл ва рӯзгори мардум

Соҳаҳои асосии фаъолияти иқтисодии сокинони деҳа инҳоянд:

* Кишоварзӣ: Аз сабаби обёрӣ бо оби сойи Сайрон, заминҳои деҳа ҳосилхезанд. Зироати асосӣ — ғалладонагиҳо, сабзавот, картошка ва меваҳо (себ, зардолу, ангур).

* Боғдорӣ: Қисми зиёди аҳолӣ бо парвариши боғ машғуланд. Меваи хушсифати Похут ба бозорҳои гирду атроф содир мешавад.

* Чорводорӣ: Бо доштани ду фермаи говпарварӣ ва теъдоди зиёди чорвои шахсӣ, ин соҳа низ дар иқтисоди деҳа мақоми муҳим дорад.

* Тамокукорӣ: Дар гузаштаҳо, парвариши тамоку яке аз шуғлҳои асосии мардум ба шумор мерафт.

* Ҳунарҳои мардумӣ: Оҳангарӣ, дӯзандагӣ, бофандагӣ, гаҳворасозӣ ва ҳунари зардӯзӣ миёни мардуми маҳаллӣ маъмул аст. Дар деҳа устохонаи оҳангарӣ фаъолият дошт ва ҳунармандон асбобу олоти рӯзгор истеҳсол мекарданд.

Иҷтимоъ ва маориф

То соли 1981, Похут аллакай дорои мактаби миёна, клуб, китобхона, пункти тиббӣ, ду магазин, чойхона, ошхона, боғча-яслӣ, ва фермаҳо буд. Ин нишон медиҳад, ки сатҳи хизматрасониҳои иҷтимоӣ дар деҳа ба таври кофӣ рушд ёфтааст.

Маориф ва фарҳанг яке аз самтҳои муҳими ҳаёти ҷомеа ба шумор меравад. Мактаби миёнаи деҳа на танҳо барои таълими хонандагон, балки ҳамчун маркази фарҳангиву маърифатӣ низ хизмат мекунад.

Саҳми ҷавонон ва соҳибкорон дар ободонӣ

Бо ба даст омадани Истиқлоли давлатӣ, дар деҳа рӯҳи созандагӣ ва ватанпарварӣ хеле боло рафт. Соҳибкорони маҳаллӣ ва ҷавонони ватандӯст дар барқарорсозии роҳҳо, сохтмони дарвозаҳо, таъмири мактабу биноҳои ҷамъиятӣ саҳми арзанда доранд. Сокинони деҳа ба муносибати 3-солагии Истиқлоли давлатӣ роҳи мошингардро, ки зиёда аз 3 км тӯл дошт, аз ҳисоби шахсӣ таъмир карданд. Ин иқдом нишонаи зиракии сиёсӣ, масъулиятшиносӣ ва хештаншиносии мардум мебошад.

Нишонаҳои таърихӣ ва хотирмон

Дар деҳаи Похут қабри Август Спурель, командири отряди зиддибосмачиён, ҷойгир аст. Дар рӯйи қабри ӯ муҷассамаи ёдгорӣ гузошта шудааст. Ин мавзеи таърихӣ ба ҷуз аз арзиши фарҳангӣ, метавонад як нуқтаи ҷалби сайёҳон ва муҳаққиқони таърих гардад.

Хулоса

Похут — ин на танҳо як деҳаи кӯҳӣ, балки оинаи равшани фарҳанг, таърих, меҳнатдӯстӣ ва ватанпарастии мардуми тоҷик аст. Бо доштани заминаи устувори таърихӣ, урфу одатҳои ғанӣ, ва мардуми шуҷоъу соҳибҳунар, Похут метавонад ба як намунаи муосири ҳамбастагӣ, созандагӣ ва пешрафт дар минтақаи Зарафшон табдил ёбад.

Умед аст, ки насли ҷавони Похут бо нигоҳ доштани арзишҳои аҷдодӣ, ифтихори миллиро дар қалб парвариш диҳанд ва деҳаро боз ҳам ободтару шукуфотар гардонанд.

Шамсиддин Халифаев рӯзноманигор