Путхин – ганҷи пинҳони водии болооби Зарафшон

Мавқеи ҷуғрофӣ ва аҳамияти таърихӣ

Деҳаи Путхин яке аз гӯшаҳои зебоманзари кӯҳистони ноҳияи Айнӣ маҳсуб ёфта, дар ҷамоати деҳоти Айнӣ ҷойгир аст. Масофаи он аз маркази ноҳия 14 км буда, дар минтақаи таърихии Фалғар қарор дорад – манотиқе, ки бо табиати нотакрор ва мероси бойи фарҳангиву таърихӣ маъруф аст.

Фалғар, ки дар гузашта яке аз марказҳои аҳолинишини суғдиёни қадим ба шумор мерафт, то имрӯз нишонаҳои муҳими таърихиро, ба мисли қалъаи Томин, ғорҳо, роҳҳои қадимӣ ва осори асримиёнагиро дар худ ҳифз кардааст. Ба гуфтаи баъзе муҳаққиқон, Путхин аз насли сокинони ҳамин қалъаҳои қадим бунёд гардида, номи он низ решаҳои суғдӣ дошта метавонад.

Пайвастагии таърих ва ҷуғрофия боис шудааст, ки Путхин дар қатори деҳоти маъмулӣ нест – он як рӯйдоди зиндаи таърих, як саҳнаи зиндаи фарҳанг ва як намунаи равшани мероси миллии тоҷикон аст.

Осори таърихии Фалғар ва хотираи Бутамон

Деҳаи Путхин дар ҳудуди таърихии минтақаҳои қадимии Фалғар ва Бутамон ҷойгир аст. Бутамон, ки то имрӯз бо ҳунарҳои мардумии худ шинохта мешавад, як макони муҳими фарҳангӣ ва таърихӣ буда, маркази рушди меъмории суннатӣ ва анъанаҳои қадимаи тоҷикон ба ҳисоб мерафт.

Дар гирду атрофи Путхин нишонаҳои қалъаҳо, сӯрохиҳои кӯҳӣ ва роҳҳои қадимии тиҷоратӣ ба чашм мерасанд, ки онҳо ба давраҳои тоисломӣ ва асрҳои миёна мансуб буда, аҳамияти баланди фарҳангӣ ва стратегӣ доранд.

Фарҳанги ҷомеа ва саҳми мардум дар рушди деҳа

Бо вуҷуди ҷойгиршавии кӯҳистонӣ, сокинони Путхин аз рӯҳияи баланди ватандӯстӣ ва ҳисси масъулияти ҷамъиятӣ бархӯрдор мебошанд.

Бахшида ба ҷашни 35-солагии Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон, сокинон бо ташаббуси худ ва дастгирии мақомоти иҷроияи маҳаллӣ роҳи байнидеҳаро бо масофаи қариб як километр бо бетон рӯпӯш намуданд.

Ҳар шанбеи ҳафта, мардуми деҳа бо ҳашарҳои умумӣ, тоза кардани роҳҳо, таъмири биноҳо ва шинондани дарахтҳо машғул мешаванд. Ин амалҳо нишон медиҳанд, ки ҷомеа дар татбиқи сиёсати давлат ва ободонии Ватан саҳми бевосита дорад.

Кишоварзӣ ва зиндагии кӯҳистон

Сокинони деҳаи Путхин бештар ба зироатпарварӣ, боғдорӣ ва чорводорӣ машғуланд. Киштзорҳои картошка, ҷав ва гандум дар мавзеъҳои баландкӯҳи ин деҳа нашъунамо мекунанд.

Боғҳо бо дарахтони себ, зардолу, олуча ва гелос пурраанд, ки бо нигоҳубини хуб ва меҳнати ҳалол меваҳои хуштамъ ба бор меоранд. Об аз чашмасорҳои табиӣ ва сойҳои кӯҳӣ таъмин мешавад, ки на танҳо кишоварзиро пуштибонӣ мекунад, балки зебоии табиии деҳаро дучанд менамояд.

Ҳаёти мардум ҳамеша бо табиат пайванд аст – хони хонадонҳо аз маҳсулоти худӣ, гиёҳҳои табобатӣ ва шири гову буз ғанӣ аст. Ин зиндагии сода, вале босафо, намунаи зиндагии солими кӯҳистон мебошад.

Пешбурди ҳунарҳои мардумӣ ва нақши занон

Занони деҳаи Путхин, анъанаву ҳунарҳои гузаштагони худро бо самимият идома медиҳанд. Онҳо ба гулдӯзӣ, тоқидӯзӣ, ҷомадӯзӣ, қолинбофӣ ва сохтани зарфҳои суннатӣ машғул буда, ин ҳунарҳоро ба насли нав меомӯзанд.

Дар хонаҳои деҳот ҳатто имрӯз ҳам бофтаҳои дастӣ, рӯймолҳои гулдӯзишуда ва либосҳои анъанавии миллӣ ба чашм мерасанд, ки дар идҳо ва маросимҳо бо ифтихор пӯшида мешаванд.

Ҷашну идҳо – таҷаллии фарҳанги зинда

Дар деҳаи Путхин ҷашнҳои миллӣ ва суннатӣ бо шукӯҳ таҷлил мегарданд. Аз ҷумла:

* Наврӯз – бо тозакунии кӯчаҳо, гузаронидани озмунҳои мардумӣ ва пухтани таомҳои миллӣ ҷашн гирифта мешавад.

* Меҳргон – ҳамчун ҷашни деҳқонон ва ҷамъоварии ҳосил, бо арҷгузорӣ ба заҳмати мардум таҷлил мешавад.

* Сада, Тиргон, Иди Рамазон ва Қурбон низ дар муҳити ҳамбастагӣ ва эҳтироми суннатҳо гузаронида мешаванд.

Ин ҷашнҳо на танҳо шодиву хурсандӣ, балки сабақи муҳими тарбияи фарҳангӣ ва миллианд.

Эҳёи арзишҳои суннатӣ ва дастгирии соҳибкорон

Соҳибкорони маҳаллӣ ва муҳоҷирони берун аз кишвар дар сохтмони масҷид, таъмири мактаб ва бунёди инфрасохтори иҷтимоӣ саҳм гузошта, бо амалҳои эҳсонкорӣ суннатҳои миллӣ ва исломиро эҳё мекунанд.

Маҳз бо чунин ҳимматбаландӣ ва ҳамкории ҷомеа бо давлат имрӯз Путхин ба як деҳаи намунавии кӯҳистонӣ табдил ёфтааст.

Сайёҳии табобатӣ ва осоишгоҳи “Доктор Тоҳирӣ”

Яке аз марҳалаҳои нави рушди Путхин – ин рушди сайёҳии табобатӣ мебошад. Дар осоишгоҳи “Доктор Тоҳирӣ” мутахассисони тибби анъанавӣ, аз ҷумла гиёҳдармонҳо ва сӯзандармонҳо, бо барномаи якмоҳа меҳмононро қабул мекунанд.

Маҳсулоти гиёҳӣ, обҳои шифобахш ва муҳити ороми кӯҳистон барои табобати бемориҳои гуногун мусоид аст. Ин иқдом дар баробари муаррифии фарҳанги тибби миллӣ, инчунин дар ҷалби сайёҳони дохилию хориҷӣ нақши муассир мегузорад.

Нақши Путхин дар Ҷанги Бузурги Ватанӣ

Аз деҳаи Путхин 24 нафар ба фронт рафта буданд. 9 нафари онҳо ҷони худро барои Ватан фидо карданд, 8 нафар сиҳат баргашта, 7 нафари дигар бо медал сарфароз гаштанд.

Имрӯз дар деҳа иштирокчии зиндаи ҷанг нест, вале ҳар сол дар рӯзи Ғалаба дар назди ёдгории шаҳидон маросими гиромидошт баргузор мешавад. Ин аст фарҳанги арҷгузорӣ ба гузашта ва сабақ додан ба оянда.

Хулоса: Путхин – оинаи таърих ва ойинаи оянда

Путхин имрӯз танҳо як деҳа нест. Он:

* Таърихи куҳан дорад

* Табиати дилрабо дорад

* Фарҳанги зиндаи миллӣ ва суннатии тоҷиконро ҳифз мекунад

* Ҷомеае дорад, ки фаъолона дар рушд саҳм мегирад

* Маркази эҳёи ҳунарҳо ва тибби анъанавист

* Ҷойе барои сайёҳати таърихӣ ва табобатист

Деҳаи Путхин ҳамчун як намунаи комили ҳамбастагӣ, меҳнатдӯстӣ, эҳёи анъанаҳо ва рушди устувори деҳот, метавонад ба дигар минтақаҳои кишвар илҳом бахшад.

Шамсиддин Халифаев, рӯзноманигор