Дар водии зебои Фалғар, дар домани кӯҳҳои сарбафалаккаши Зарафшон, деҳае воқеъ аст, ки таъриху фарҳанги чандсадсолаи мардуми тоҷикро дар худ таҷассум мекунад. Он — Зоосун, ёдгори зиндаи фарҳанги куҳан, зодгоҳи шоирони маъруф ва рамзи меҳнату садоқати тоҷикони кӯҳистон аст.
Бо гузашти қарнҳо, Зоосун на танҳо симои деҳоти кӯҳистонро нигоҳ доштааст, балки бо рӯҳи созандагиву фарҳангдӯстии сокинонаш рӯ ба пешрафт дорад. Имрӯз ин деҳа бо бунёдкорӣ, боғҳои сабзу пурмева, анъанаҳои адабӣ ва ҳунарҳои мардумӣ шинохта мешавад.
Этимология ва пайдоиши ном
Номи «Зоосун» аз решаҳои қадимаи эронии «зоо (зоу)», ки маънои санг, кӯҳ, девор ё дараи тангро дорад, ва «сун», ки маънои ҷой ё маконро дорад, гирифта шудааст. Аз ин рӯ, «Зоосун» дар маънои умумӣ «ҷои кӯҳӣ» ё «сарзамини кӯҳистон» фаҳмида мешавад.
Тибқи таҳқиқоти муҳаққиқи рус Е. Розова (1975), чунин номгузорӣ барои бисёр деҳаҳои кӯҳистони Зарафшон хос аст, ки табиати кӯҳӣ ва мавқеи ҷуғрофии онҳоро инъикос мекунад.
Нигоҳи кӯтоҳ ба таърихи ташаккули деҳа
Аввалин зикри хаттии Зоосун ба 10 марти соли 1682 рост меояд. Дар асри XIX ин деҳа яке аз марказҳои муҳими аҳолинишини водии Фалғар ба шумор мерафт.
Бино ба маълумоти расмии соли 1905 («Список населённых мест Самаркандской области»), деҳаи Зоосун (Засун) ба волости Фалғар, участкаи Пенҷикент, уезди Самарқанд, вилоятии Самарқанд тааллуқ дошт. Он замон дар деҳа 69 хоҷагӣ ва 285 нафар аҳолӣ зиндагӣ мекарданд.
Зоосун дар давраи Шӯравӣ ва Истиқлол
Дар давраи Шӯравӣ, Зоосун яке аз марказҳои пешқадам дар соҳаи боғдорӣ ва чорводорӣ маҳсуб мешуд. Мардуми заҳматкаши он бо меҳнати ҳалол заминҳои санглохро обод карда, боғҳои себу зардолу ва токзорҳои хурд бунёд намуда буданд.
Бо фарорасии даврони Истиқлоли давлатӣ, Зоосун чеҳраи нав гирифт. Сохтмони хонаҳои наву замонавӣ, обёрии заминҳои Дашти Зоосун, таъмири муассисаи таҳсилоти миёна, бунёди майдончаи варзишӣ ва боғчаи кӯдакон ин деҳаро ба як гӯшаи ободу зебо табдил додааст.
Кишоварзӣ, боғпарварӣ ва зироаткорӣ
Сокинони Зоосун аз қадим ба деҳқонӣ ва боғпарварӣ шуғл доранд. Дар заминҳои обӣ гандум, картошка, сабзавот, юнучқа ва дигар зироатҳои муҳими ғизоӣ кишт мегарданд. Боғҳои зебои себ, зардолу ва гелос на танҳо манбаи даромад, балки рамзи меҳнати сокинонанд.
Лоиҳаи обёрии заминҳои Дашти Зоосун дар солҳои охир имкони истифодаи садҳо гектар замини навро фароҳам овард, ки ин қадами муҳим дар таъмини амнияти озуқаворӣ маҳсуб мешавад.
Урфу одат ва анъанаҳои мардумӣ
Мардумони Зоосун то имрӯз суннатҳои қадимӣ ва фарҳанги устувори мардумиро ҳифз намудаанд. Маросимҳои тӯй, арӯсбарон, ва идҳои суннатӣ дар фазои шодиву мусиқӣ баргузор мешаванд. Дар ҷашнҳои Наврӯз ва Меҳргон, Тиргон ва Сада саҳнаҳои мардумӣ, рақсу сурудҳои маҳаллӣ, намоиши ҳунарҳои занона ва дастархонҳои анъанавӣ баргузор мегарданд. Шеърхонӣ, қиссагӯӣ ва маҷлисҳои адабӣ анъанаи деринаи зоосуниён аст, ки решааш ба замони Накибхон Туграл мерасад.
Ҳунарҳои мардумӣ
Занони деҳа бо гулдӯзии дастӣ, дӯзандагии миллӣ ва тоқидӯзӣ машғуланд. Мардуми Зоосун аз қадим бо ҳунари сангбурӣ, кӯҳкорӣ чӯбкорӣ ва сохтмони хонаҳои кӯҳистонӣ ном баровардаанд. Ҳоло бо ташаббуси ҷавонон, бархе аз ин ҳунарҳо дар намоишҳои ноҳиявӣ ва фестивалҳои ҷумҳуриявӣ пешниҳод мегарданд.
Маориф ва фарҳанг
Мактаби аввалини деҳа дар ибтидои асри XX бунёд ёфтааст. Имрӯз бошад, дар деҳа:
* Мактаби миёнаи умумӣ бо синфхонаҳои замонавӣ фаъолият дорад;
* Боғчаи кӯдакон ва пункти тиббӣ ба аҳолӣ хизмат мерасонанд;
* Китобхонаи деҳа бо зиёда аз 5 ҳазор нусха китоб макони дӯстдорони илму адаб аст.
Таъмиру таҷдиди муассисаҳои маориф ва фарҳанг дар солҳои охир бо дастгирии мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии ноҳия ва соҳибкорони маҳаллӣ анҷом ёфт.
Шахсиятҳои маъруф: Накибхон Туғрал
Деҳаи Зоосун зодгоҳи Нақибхон Туғрал (1865–1919) — шоири маъруф ва орифи тоҷики асри XIX–XX мебошад. Ӯ набераи Хоҷа Аҳрори Валӣ буда, таҳсилкардаи мадрасаҳои Самарқанду Бухоро буд. Ғазалҳои ӯ аз меҳру муҳаббат, ирфон ва бедорӣ саршор буда, баъзе аз ғазалҳояш дар таронаҳои Шашмақом ҷой гирифтаанд.
Соли 1919 дар бесарусомониҳои сиёсӣ Туғрал ба шаҳодат расид. Дар солҳои Истиқлол, оромгоҳи ӯ таҷдид ва маҷмааи ёдгории “Накибхон Туграл” бо тарҳи миллӣ бунёд шуд. Ин макон имрӯз ба феҳристи мероси фарҳангии ноҳия шомил гардида, ҳар сол садҳо меҳмон ва донишҷӯ барои зиёрат меоянд.
Зоосун дар давраи Истиқлол — деҳаи ҷавон, деҳаи созанда
Дар давраи Истиқлоли давлатӣ, бо ғамхорӣ ва сиёсати хирадмандонаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, Зоосун ба як гӯшаи ободу зебо табдил ёфтааст.
Дар солҳои охир:
* Майдончаи варзишии ҷавонӣ бо таҷҳизоти муосир сохта шуд;
* Боғчаи нав, мактаби таҷдидшуда ва роҳи мошингарди Айнӣ–Зоосун қариб, ки пурра таъмир гардид;
* Сохтмони хонаҳои наву замонавӣ рӯи даст гирифта шуд;
* Обёрии заминҳои Дашти Зоосун бо дастгирии ҳукумат амалӣ шуд;
Мардуми деҳа бо ҳунару меҳнат барои рушди ватан саҳми арзанда мегузоранд.
Ҷавонон ва зиндагии фарҳангӣ
Ҷавонони Зоосун дар соҳаҳои гуногун фаъоланд — омӯзгорӣ, тандурустӣ, хизмат дар Қувваҳои Мусаллаҳ, соҳибкорӣ ва варзиш.
Ҷойҳои таърихӣ ва ҷолиб
1. Мақбараи Накибхон Туғрал — макони зиёрати аҳли адаб ва фарҳанг;
2. Қалъаи кӯҳнаи Зоосун — ёдгории асрҳои миёна, нишонаи таърихи қадим;
3. Чашмаҳои оби шифобахш — бо хусусиятҳои табобатӣ дар ҷануби деҳа;
4. Ҷои шаҳодати шоир — дар теппаи наздик ба деҳа, ки имрӯз ҳамчун рамзи сабру муҳаббат пазируфта шудааст.
Хулоса, Зоосун — на танҳо як деҳаи кӯҳистон, балки як осорхонаи зиндаи таърих ва фарҳанги тоҷикон аст. Заминҳои сабзаш, обҳои мусаффояш, мардумони меҳнаткашу меҳмондӯсташ ва рӯҳи бедори фарҳангиаш имрӯз ҳам ба таври зебо зиндагии тоҷикони Зарафшонро таҷассум мекунанд.
Ба таъбири шоири маҳбуб Накибхон Туграл:
«Эй диёри поки кӯҳӣ, сарзамини меҳру сунам,
Бо ту ман ифтихор дорам, маҳбуби дил, Зоосунам.»
Зоосун имрӯз ба як намунаи беҳтарини деҳаи кӯҳистонии ободу зебо табдил ёфтааст, ки дар он таърих, табиат, фарҳанг ва рӯҳи ҷавонон дар як ҷамъи гарму самимӣ ҳамзистӣ доранд.
Шамсиддин Халифаев, рӯзноманигор
и ещё 10
Статистика и объявления
Продвигать публикацию
Все реакции:
Саиднур Саидахмедов, Фарход Мусоев и ещё 18
