Таърихи нодири Искодар ва фарҳанги зиндаёнаш дар даврони истиқлол

Деҳаи Искодар, ки дар ҷамоати деҳоти Дар-Дари ноҳияи Айнӣ воқеъ аст, на танҳо гӯшаи зебои сарзамини Тоҷикистон ба ҳисоб меравад, балки дорои таърихи пурифтихор ва анъанаҳои аҷдодӣ мебошад. Аҳолии ин деҳа, ки асосан тоҷикон ҳастанд, то имрӯз анъанаҳои бостонии худро ҳифз намуда, дар якҷоягӣ бо навъҳои гуногуни ҳунарҳои мардумӣ ва ҷашну маросимҳои миллӣ зиндагии идона доранд.

Искодар бо ҷойгиршавии наздик ба маркази ноҳия ва маркази ҷамоат, дар масофаҳои 10 ва 2 километр, ба яке аз маҳалҳои муҳимтарини таърихӣ ва фарҳангии Суғд табдил ёфтааст. Ёфт шудани дахмаҳои дуҳуҷрадор бо зиёда аз 20 ҷасади мумиёшуда дар деҳаи Искодар шаҳодати ҳақиқӣ ба бойгории таърихии минтақа мебошад. Ин нахустин ёфтани чунин ҷасади мумиёшуда дар Тоҷикистон буда, боис ба ифтихори мардуми маҳаллӣ ва пажӯҳишгарони соҳа гардид. Бо мурури замон, ин ёдгориҳои бостонӣ ба омӯхтани таърихи қадим ва маросимҳои зинда нигоҳ доштани ниёгон замина гузоштаанд.

Дар деҳаи Искодар, мисли тамоми Тоҷикистон, ҷашни Наврӯз — рамзи оғози баҳор, рӯҳи зебоӣ ва шукуфоии табиат, бо шукуҳу шаҳомати хоса таҷлил мешавад. Наврӯз барои тоҷикон на танҳо иди миллию фарҳангӣ, балки гӯшаи эҳёи расму оин ва муҳаббати инсонӣ ба ҳамдигар аст. Дар рӯзи Наврӯз аҳолӣ бо табрики якдигар ва омодагии махсус ба маросимҳо, ки бо рақс, суруду бозиҳои мардумӣ ва базмҳои суннатӣ ҳамроҳ аст, рӯзи худро гузарондан дӯст медоранд. Бо ёрии давлати Тоҷикистон ва пуштибонии мақомоти маҳаллӣ, дар даврони истиқлол дар деҳа Маркази нави саломатӣ бунёд гардид, ки ин ба таъмини беҳдошти аҳолӣ ва рушди иҷтимоии маҳаллӣ мусоидат мекунад.

Ҳунарҳои мардумӣ ва урфу одатҳои мардум дар Искодар ҳамчунон бо муҳаббат ва эҳтиром нигоҳ дошта мешаванд. Аз ҷумла, дар ҷашнҳои миллию динӣ ба монанди Наврӯз анвои гуногуни таомҳои миллӣ, мисли оши палав, нонҳои пухта ва дигар шириниҳои тоҷикӣ ба меҳмонон ва аҳолӣ пешниҳод мегарданд. Ин амал на танҳо нишонаи меҳмоннавозӣ, балки рамзи эҳтиром ба анъанаҳои гузаштагон мебошад.

Таърихи ин сарзамин хеле куҳан аст. Водии Зарафшон, ки деҳаи Искодар дар он ҷойгир аст, аз қадимулайём яке аз марказҳои тамаддуни ориёӣ ва фарҳанги бостон маҳсуб мешавад. Дар ин минтақа осори гуногуни таърихӣ, аз ҷумла қалъаҳо, теппаҳои сунъӣ ва гӯрхонаҳои қадим боқӣ мондаанд, ки ҳанӯз барои таҳқиқ ва омӯзиши бештари мутахассисон ҷой доранд. Ҳамзамон, номҳои таърихии мисли Бутамон ва Панҷакент нишон медиҳанд, ки ин минтақа дар таърихи давлатдории форсизабон ва ориёӣ нақши муҳим доштааст.

Дини зардуштӣ, ки дар гузаштаҳои дур дар ин манотиқ паҳн буд, ба урфу одатҳои мардуми Искодар низ таъсири худро расонидааст. Ёфт шудани дахмаҳои зардуштиён дар деҳа шаҳодат медиҳад, ки маросимҳои муқаддаси дини гузаштагон дар ин ҷо риоя мешуданд. Ин ёдгориҳои таърихӣ ба мо имкон медиҳанд, ки равандҳои тамаддунии тоҷиконро хубтар дарк намоем.

Бо гузашти солҳои Истиқлол, давлати Тоҷикистон тавассути сарпарастӣ ва дастгирии лоиҳаҳои фарҳангӣ, таърихӣ ва иҷтимоӣ кӯшиш мекунад, ки на танҳо ёдгориҳои таърихиро ҳифз намояд, балки барои рушди устувори деҳаҳо ва беҳтар кардани сатҳи зиндагии мардум шароит фароҳам оварад. Ба монанди бунёди марказҳои саломатӣ, барқарорсозии роҳҳо, дастгирии ҳунарҳои мардумӣ ва ташкили ҷашну маросимҳои миллӣ.

Искодар намунаи равшани ҳамҷаворӣ ва эҳтиром ба таърих, фарҳанг ва пешрафти замони муосир аст. Ин деҳа барои ҳар тоҷику тоҷикистонӣ пайванди мустаҳкам байни гузашта ва имрӯзу оянда мебошад. Бо эҳёи анъанаҳо, эҳтиром ба фарҳанги аҷдодӣ ва дастгирии давлати соҳибистиқлол, мардуми Искодар ҳусни зиндагию шукуфоии деҳа ва сарзаминашонро таъмин мекунанд.

Шамсиддин Халифаев, рӯзноманигор