ДЕҲАИ МАРЗИЧ

Саҳифае аз таъриху табиати Куҳистони Зарафшон

Марзич — яке аз деҳаҳои қадимаи Тоҷикистон буда, дар водии зебоманзари Зарафшон, дар қаламрави ноҳияи Айнӣ ҷойгир аст. Ин деҳа дар миёни кӯҳҳои осмонбӯси силсилаи Ҳисор воқеъ гардида, бо табиати дилфиреб, ҳавои софу мусаффо ва мардумони меҳнатдӯсту фарҳангпарвараш шинохта шудааст.

Этимология ва таърихи ном

Номи «Марзич» решаи қадимаи ягнобӣ дошта, маънояш — «марз», «сарҳад», «паҳнои замин» мебошад. Асоси калима аз вожаи форсии «марз» гирифта шудааст, ки маънои сарҳад, ҳудуд, замин ва кишвар дорад. Ин далолат бар он мекунад, ки деҳа дар ҳудуди сарҳадии водии Зарафшон ҷой дошта, ҳамчун маҳали марзӣ ё ниҳоди муҳофизатӣ аз қадим шинохта мешуд.

Дар рӯйхати аҳолинишини Самарканд дар солҳои 1904–1905, ки таҳиягари он муҳаққиқи рус Михаил Моисеевич Вирский буд, номи деҳа бо шакли «деха Марзичъ» сабт шудааст. Он замон Марзич дар ҳайати:

Русия — Туркестонский край — Самаркандская область — Самаркандский уезд — Пенджикентский участок — Искандеровская волость — Анзобское сельское общество — деха Марзич ҷой дошт.

Ҷойгиршавӣ ва табиат

Марзич дар нишебиҳои сабз ва чарогоҳҳои бекарони кӯҳистон воқеъ гардидааст. Аз атрофи деҳа рӯдҳои мусаффо ва чашмаҳои хунук ҷорӣ мешаванд, ки оби онҳо аз пиряхҳо ва барфҳои кӯҳҳои осмонбӯс сарчашма мегирад.

Ҳавои деҳа дар тобистон салқин ва форам, дар зимистон хунук ва барфбор аст. Кӯҳҳои гирду атроф бо ҷангалзорони арча, буттаҳои зирк, бед, чинор ва дарахтони кӯҳӣ пӯшонида шудаанд. Дар чарогоҳҳои сабзаш гӯсфанду буз, аспу гов чаро мекунанд.

Иқтисод ва зиндагии мардум

Мардумони Марзич аз қадим ба кишоварзӣ, боғдорӣ, чорводорӣ ва асалпарварӣ машғул буданд. Заминҳои корами деҳа, ки дар канори рӯд ҷойгиранд, бо усулҳои анъанавии обёрӣ коркард мешаванд. Дар он ҷо гандум, ҷав, нахуд, картошка ва сабзавот кишт мегардад.

Боғҳои Марзичро бо себ, зардолу, олуча, гелос, тут ва анор шинохтаанд. Асали Марзич бо маззаи нодир ва шаффофии хосаш маъруф буда, онро аз гули кӯҳӣ ва гиёҳҳои шифобахш ба даст меоранд.

Ҷаҳонҳои ҳайвоноту наботот

Дар кӯҳсору дараҳои гирди деҳа гӯсфанди кӯҳӣ (мурғоби), бузи кӯҳӣ, хирс, рӯбоҳ, гург, заргӯш, суғур ва паррандаҳои зебо — монанди булбул, тазарв, шоҳин, ҳумо ва кабк зиндагӣ мекунанд.

Табиати нотакрори ин мавзеъ, ки обу ҳавои тоза ва хоки ҳосилхез дорад, онро ба як гӯшаи биҳиштосо мубаддал намудааст.

Фолклор, ҳунар ва урфу одат

Марзич бо фарҳанги қадимӣ ва анъанаҳои зебо шинохта мешавад. Мардумони он ҳунарманди воқеӣ буда, ба сӯзанидӯзӣ, гаҷкорӣ, кулолгарӣ, қолинбофӣ ва созсозӣ майли зиёд доранд.

Дар тӯю сур, идҳои миллӣ — Наврӯз, Иди Қурбон, Иди Рамазон, маросимҳои анъанавӣ ба мисли Сада, Меҳргон ва Ҷашни ҳосил бо шодию сурур таҷлил мегарданд.

Меҳмоннавозӣ хислати аслии сокинони деҳа аст — ҳар меҳмонро чун азизтарин дӯст мепазиранд.

Марзич дар хотира ва адабиёт

Дар шеъри маъруфи Лоиқ Шералӣ бо номи «Марзич» фоҷиаи ярч, ки деҳаро фаро гирифт, ба сурати рамзии бузурги табиат ва инсон тасвир шудааст. Шоир бо эҳсоси амиқи инсонӣ он рӯзро ёдовар шуда, Марзичро рамзи устуворӣ, зебоӣ ва зиндагии кӯҳистонӣ медонад:

«Сахраҳо, харсангҳои ярч,

Худ ба худ санги мазори деҳ шуданд…»

Ин суруди Лоиқ на танҳо гиря барои деҳа, балки васфи руҳи ҷовидонии Куҳистон аст.

Марзич имрӯз

Имрӯз дар деҳа Муассисаи таҳсилоти миёнаи умумии №35 фаъолият дорад, ки ҷавононро ба илму дониш ва меҳнати созанда тарбия мекунад. Сокинони Марзич, бо нигоҳ доштани урфу одати ниёгон, дар замони истиқлол низ ба корҳои созандагӣ, бунёдкорӣ ва рушди деҳа саҳм мегузоранд.

Хулоса

Марзич — на танҳо як деҳа, балки қисмате аз таъриху рӯҳи Куҳистон аст. Он ҷо табиат ва инсон, санг ва об, шеър ва меҳнат ба ҳам омехта, симои зебои зиндагии кӯҳистони тоҷикро таҷассум мекунанд. Марзич рамзи сабзиши зиндагӣ, пойдории мардум ва зебоии табиат аст.

Шамсиддин Халифаев, рӯзноманигор