Ғаберуд — ганҷи куҳистон ва оинаи рӯҳи тоҷик

Дар баландкӯҳҳои шимолии Ҷумҳурии Тоҷикистон, дар ноҳияи Айнӣ, деҳаи зебоманзари Ғабирӯд ҷой гирифтааст. Ин деҳа, ки дар домани қаторкӯҳҳои пуршаҳомати Ҳисор қарор дорад, яке аз қадимтарин ва зеботарин гӯшаҳои вилояти Суғд ба шумор меравад. Номи он бо таърихи дерина, табиати нотакрор, мардумони меҳнатқарин ва ҳунарҳои аҷдодӣ пайванд дорад.

Нигоҳе ба таърих

Аввалин бор номи Ғабирӯд дар “Рӯйхати аҳолинишини вилояти Самарқанд” (М. Вирский, 1906) зикр ёфтааст. Аз он давра то имрӯз, деҳа симои таърихии худро ҳифз намудааст. Дар давраи Шӯравӣ ин маҳал бо истгоҳи кӯҳнаи маъдани “Анзоб” ва корхонаи истихроҷи ртут (симоби радиоактив) шинохта мешуд. Пас аз қатъи фаъолияти он, ҳаёти деҳа боз ба оромии табиӣ баргашт: сабзаҳои кӯҳсор, обҳои мусаффо ва ҳавои соф ҷойи дуду садоро гирифтанд.

Дар деҳаи Ғаберуд бо ибтикори Мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии ноҳияи Айнӣ ба ҷойи мактаби куҳна як мактаби муосир бо дастгирии Корхонаи муштараки Тоҷикистону Амрико «Анзоб» бунёд меёбад. Мактаб ба номи фарзанди номбардори диёр — Мусофир Набиев, адиб ва рӯзноманигори шинохта, номгузорӣ шудааст. Ӯ соли 1932 дар ҳамин деҳа ба дунё омада, бо асарҳои “Ҳиҷрон”, “Сапедадам”, “Хонаи мо” ва дигар ҳикояҳои пурмаънои худ хотираҳои мардумро зинда гардондааст.

Лаби Ҷай — оинаи табиат

Дар шимоли деҳа кӯли зебое бо номи Лаби Ҷай ҷой дорад. Ин кӯл на танҳо зебоии табиат, балки рамзи қудрати замин ва об аст. Тобистон сатҳи об боло рафта, аз кӯл ба самти деҳа ҷорӣ мегардад ва манзараи ҳайратангез меофарад. Аммо зимистон, вақте об хушк мешавад, даштҳои сӯхта ва тарқишҳои замин аз асрори табиат ҳикоят мекунанд. Ба ривоят, замоне ин кӯл шикаста, мавҷи бузург деҳаро шуста бурда будааст — аз ҳамон рӯй “Лаби Ҷай” ном гирифтааст, яъне лаби шикастагии кӯл.

Дар замони Шӯравӣ ин мавзеъ макони сайру истироҳати сайёҳони хориҷӣ буд. Онҳо бо чархбол ба ин ҷо омада, ҳафтаҳо дар оғӯши табиати пурҷодуи Фон-Ғабирӯд мегузарониданд. Аз қуллаи ағбаи Ҷолапаст пиряхҳо ба поён фуромада, дар доман як кӯли дигареро ба вуҷуд овардаанд, ки се ҳиссаи онро пирях ва як қисмашро оби мусаффо ташкил медиҳад.

Табиат ва зебоии кӯҳсор

Ғабирӯд дар баландии тақрибан 2200 метр аз сатҳи баҳр ҷойгир буда, бо манзараҳои дилрабои худ ҳар меҳмонро мафтун месозад. Даштҳои сабз, кӯҳҳои сарбафалаккашида, чашмаҳои мусаффо ва обҳои кӯҳӣ, ки бо садои форам ҷорӣ мешаванд, рӯҳи инсонро ором мебахшанд.

Дар доманаҳои кӯҳ ҳайвонҳои нодири ваҳшӣ — бузи кӯҳӣ, гӯсфанди арқар, хирс, рӯбоҳ, паррандаҳои кӯҳӣ ва уқоби тиллоӣ дида мешаванд. Ҳузури чунин гуногунрангии табиӣ имкони васеи рушди сайёҳии экологӣ ва кӯҳнавардиро фароҳам меорад.

Меҳнат, зироат ва чорводорӣ

Сокинони Ғабирӯд аз азал ба меҳнату покӣ машҳуранд. Чорводорӣ, зироаткорӣ ва боғдорӣ аз пешаҳои асосии мардуми деҳа ба ҳисоб мераванд. Дар доманаи кӯҳҳо боғҳои себ, зардолу, тут ва гелос парвариш меёбанд. Обҳои кӯҳӣ ба зироатҳои ҷав, гандум ва картошка ҷони тоза мебахшанд.

Чорвоҳои кӯҳӣ — гӯсфанд, буз ва аспҳои маҳаллӣ — на танҳо манбаи рӯзгор, балки рамзи озодии ин мардуманд. Дар фасли тобистон мардону ҷавонон ба яйлоқҳои сабзи кӯҳӣ мебароянд, ки анъанаи деринаи тоҷикони кӯҳистон аст.

Ҳунарҳои мардумӣ ва анъанаҳои ниёгон

Ҳунарҳои дастии деҳа — гилембофӣ, ҷомадӯзӣ, кӯрдӯзӣ ва сузанӣ — ҳанӯз ҳам зиндаанд. Занону духтарони деҳа бо эҳсос ва зебопарастӣ гулдӯзиву парчаму рӯймолҳои миллӣ меофаранд, ки ҳар кадом рамзи муҳаббат ба замин ва гузаштагони худ аст.

Мардум ҷашнҳои миллӣ — Наврӯз, Меҳргон, Иди Қурбон ва маъракаҳои суннатиро бо шодиву ифтихор таҷлил мекунанд. Дар ин рӯзҳо деҳа пур аз суруду рақсу овози доира мешавад.

Масҷиди Мавлоно — ёдгори рӯҳонӣ

Дар Ғабирӯд бинои таърихие бо номи “Масҷиди Мавлоно” мавҷуд аст, ки ба гуфтаи пирони деҳа, замоне бо санги асоси шахси бузурге бунёд ёфтааст. Бо гузашти солҳо бино фарсуда гардид, вале мардум бо эҳсоси масъулияти маънавӣ ва бо дасти худ аз нав сохтани онро оғоз кардаанд. Ҳар хишт ва ҳар санги он гӯё хотираи гузаштагони меҳнатдӯсту маърифатпарвари деҳаро ифода мекунад.

Хулоса

Ғабирӯд танҳо як деҳа нест — ин як порчаи таърихи зиндаи миллат аст. Табиаташ монанди суруди оромест аз байни кӯҳҳои Хисор, мардуми меҳнатдӯсташ мисли чашмаҳои мусаффо софдиланд. Дар ҳар санг, ҳар роҳ ва ҳар кӯҳи он накҳати таърих, меҳр ва зебоӣ эҳсос мешавад.

Ғабирӯд — ганҷи ноёби кӯҳистон, ифтихори Суғд ва рамзи ҷовидонаи рӯҳи тоҷикон аст.

Шамсиддин Халифаев, рӯзноманигор