Деҳаи Нарвад

Деҳаи Нарвад, воқеъ дар ҷамоати деҳоти Фондарё, ноҳияи Айнӣ, вилояти Суғд.

Тибқи маълумоти расмии М. М. Вирский («Список населенных мест Самаркандской области», Самарканд, 1906), деҳа соли 1904–1905 дар ҳайати волости Панҷакент, қисмати Пенҷикентского участка Самаркандского уезда, сабт шудааст. Дар он замон деҳа бо номи Нардатъ (Narvat) зикр гардида, ба «Рабатское сельское общество» тааллуқ дошт.

Деҳаи Нарвад дар домани кӯҳҳои баланд, дар дараи зебои Искандаркӯл, яке аз ҷойҳои биҳиштосои табиати Фалғар, воқеъ аст. Баландии он тақрибан 2100–2200 метр аз сатҳи баҳр аст.

Аз шарқ бо деҳаи Диджик (Диҷик) ҳамсарҳад буда, бо роҳи кӯҳӣ ба самти Искандаркӯл иртибот дорад.

Масофаҳо:

То маркази ҷамоат (деҳаи Фондарё) — 15 км

То маркази ноҳия (шаҳраки Айнӣ) — 43 км

Боду ҳаво — сард ва кӯҳистонӣ. Зимистон дароз, тобистон кӯтоҳ ва салқин. Мардум бештар ба чорводорӣ, кишоварзӣ ва ҳунарҳои мардумӣ машғуланд.

Аҳолии деҳа тоҷиконанд, тоҷикони кӯҳистони Зарафшон, ки лаҳҷаи хоси фондарёӣ доранд.

Маънои ном: “Нарвад”

Дар бораи этимологияи “Нарвад” назарҳо гуногунанд:

1. Бархе муҳаққиқон онро аз решаи форсии қадим «нар» (қавӣ, мардона, нерӯманд) ва «вад» (ҷорӣ шудан, об ё дарё) мешуморанд. Яъне «ҷои оби пурнерӯ» ё «ҷараёни қавӣ».

2. Дигарон онро ба вожаҳои суғдии қадим, ки маънои “ҷои баланд” ё “обгоҳи баланд” доштанд, нисбат медиҳанд.

3. Бо назардошти ҷойгиршавии деҳа дар баландии нишебии кӯҳ ва дарёчаҳои обдор, ҳар ду шарҳ мувофиқ ба ҳақиқат менамоянд.

Алоқамандӣ бо Фалғар ва Бутамони куҳан

Нарвад яке аз шохаҳои муҳими тамаддуни Фалғари қадим аст. Аз ҷиҳати ҷуғрофӣ, он дар қисмати болооби Зарафшон, дар байни деҳаҳои таърихии Бутамон, Фондарё, Диҷик ва Саратоқ ҷойгир аст.

Тибқи маълумоти таърихшиносон, минтақаи Фалғар (дар асрҳои IX–X) маркази зиндагонию фарҳанги тоҷикони қадим будааст, ки баъдан зери нуфузи Сомониён ворид шуд.

Деҳаҳои ин водӣ — аз ҷумла Нарвад — аз нигоҳи забон, урфу одат ва ҳунарҳои мардумӣ нишонаҳои Фалғари бостонро то имрӯз ҳифз кардаанд.

Дар Бутамон ва Фалғар қабристонҳои қадим, осори манзилҳои суғдӣ ва мазорҳои аҷдодӣ ҳанӯз ҳифз шудаанд. Гуфта мешавад, ки дар роҳи байни Нарвад ва Диҷик низ осори кӯҳна — таҳкурсии деворҳои сангин ва нишонаҳои обёриҳои қадима дида мешаванд.

Достони гузашта ва ёдгориҳо

Нарвад бо табиати афсонавӣ ва мардумони меҳмондӯсти худ маъруф аст. Сокинони он дар тӯли садсолаҳо ҳунарҳои аҷдодиро, аз қабили бофандагӣ, наққошӣ ва сохтмони сангин, ҳифз намудаанд.

Дар деҳа мавзеи «Оби гарми Нарвад» ва санги муаллақе, ки мардум онро нишонаи нерӯи табиат медонанд, ҷой дорад.

Ҳамчунин, мазори Пири Нарвад, ки ба гуфтаи калонсолон аз замони Фалғар боқӣ мондааст, имрӯз макони зиёрати мардум аст.

Зиндагии имрӯза ва фарҳанг

Бо оғози давраи Истиқлоли давлатӣ, дар деҳа роҳҳои мошингард, мактаби таҳсилоти умумӣ ва мағозаи марказӣ барқарор гардид. Ҷавонон ба корҳои созандагӣ ва рушди соҳаи сайёҳӣ рӯ овардаанд.

Наздикии Нарвад ба Искандаркӯл онро ба як нуқтаи ҷолиби сайёҳӣ табдил додааст. Ҳар сол сайёҳони дохилӣ ва хориҷӣ барои дидани кӯли афсонавӣ аз деҳаи Нарвад мегузаранд.

Хулоса, Нарвад — гӯшаи зиндаи таърихист дар қалби кӯҳҳои Ҳисор. Ин деҳа бо номи қадимаи худ, бо мардумони меҳнаткаш ва табиати нотакрор, порчае аз таърихи Фалғарро то имрӯз зинда нигоҳ медорад.

Он ҷо, ки субҳ бо нурҳои аввалини офтоб бедор мешавад, ҳанӯз ҳам рӯҳи меҳнат, фарҳанг ва ҳикмати ниёгон зинда аст.

Шамсиддин Халифаев, рӯзноманигор