Деҳаи Шӯрмашк – гавҳари куҳистони Фондарё

Ҷойгиршавӣ ва хусусиятҳои ҷуғрофӣ

Деҳаи Шӯрмашк дар дараи зебоманзари Аловиддин, дар домани қаторкӯҳҳои пуршебу фарози Ҳисор ҷойгир аст. Ин деҳаи куҳистон аз ҷамоати деҳоти Фондарё ба шумор рафта, яке аз мавзеъҳои кӯҳии пуртабиии ноҳияи Айнӣ, вилояти Суғд мебошад.

Шӯрмашк дар баландии тақрибан 2100 метр аз сатҳи баҳр қарор дошта, аз ҷиҳати табиӣ дар масири рӯди зебои Пасруддарё ҷойгир аст. Аз самти шарқ бо деҳаи Пасруд, аз ғарб бо деҳаи Пинён ҳамсарҳад мебошад.

Аз маркази ҷамоати деҳоти Фондарё то Шӯрмашк 7 километр, то маркази ноҳияи Айнӣ 33 километр масофа ҷойгир аст.

Номи деҳа ва маънои он

Номи «Шӯрмашк» реша дар забони форсӣ-тоҷикӣ дошта, аз ду қисми “шӯр” ва “машк” таркиб ёфтааст. “Шӯр” маънои намакдор ё шӯрзиро дорад, “машк” бошад маънои об ё чашмаи равонро дорад. Ба эҳтимоли қавӣ, номи деҳа ба сабаби мавҷуд будани чашмаҳои шӯрангез ва обҳои минералӣ дар атрофи деҳа пайдо шудааст.

Таърих ва ҳаёти иҷтимоӣ

Дар сарчашмаҳои таърихии ибтидои асри XX, аз ҷумла дар “Списки населённых мест Самаркандской области” (Вирский, 1906) деҳаи Шӯрмашк ҳамчун як маскани кӯҳии зироаткорон ва чорводорони тоҷик зикр ёфтааст. Мардумони ин деҳа аз замонҳои қадим бо меҳнатдӯстӣ, ҳунармандӣ ва меҳмоннавозии худ машҳуранд.

Сокинони Шӯрмашк асосан ба боғдорӣ, чорводорӣ, зироаткорӣ ва ҳунарҳои мардумӣ машғуланд. Дар ҳавои тоза ва обҳои мусаффои кӯҳӣ боғҳои себ, зардолу, олуча ва гелос хуб мерӯянд. Дар паҳлуи он чарогоҳҳои сабз ва алафзори фаровон барои парвариши гӯсфанд, буз ва гов муҳайёанд.

Ҳунарҳои мардумӣ, аз ҷумла бофандагӣ, ҳезумкорӣ ва сандуқсозӣ, ки аз гузаштагони қадим мерос мондааст, то имрӯз ривоҷ дорад. Аз ҳезумҳои кӯҳӣ дастгоҳҳои хос, асбобҳои рӯзгор ва ороиши хона месозанд.

Урфу одат ва анъанаҳо

Дар Шӯрмашк, чун дигар деҳоти куҳистони Фондарё, анъанаҳои миллӣ бо эҳтироми бузург нигоҳ дошта мешаванд. Ҷашнҳои Наврӯз, Меҳргон, Сада ва Иди Қурбон бо шукӯҳу шодӣ таҷлил мегарданд. Дар ин рӯзҳо ҷавонон ба мусобиқаҳои миллӣ — гӯштин, бузкашӣ, чавгонбозӣ ва сурудҳои мардумӣ машғул мешаванд.

Мардуми Шӯрмашк ҳамеша ба меҳмон эҳтиром мегузоранд ва бо таоми миллии худ — оши кӯҳӣ, ҷурғот, гӯшти гӯсфанди кӯҳӣ ва нони танӯрӣ пазироӣ мекунанд.

Таҳаввулоти даврони Истиқлол

Дар давраи Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон, симои деҳаи Шӯрмашк тамоман дигаргун шуд. Бо дастгирии Ҳукумати ҷумҳурӣ ва мақомоти иҷроияи ҳокимияти давлатии ноҳияи Айнӣ, дар деҳа роҳҳои дохилӣ таъмир, мактаб (МТМУ №18) бозсозӣ, нишондоди зебоии кӯчаҳо, ва иншооти иҷтимоӣ сохта шуданд.

Инчунин, пункти тиббӣ, нуқтаи фурӯши маводи ғизоӣ, хатти барқ ва обтаъминкунӣ фаъол гардидааст. Мардум бо ҳисси ватандӯстӣ ва ҳимматбаландӣ дар ҳашарҳои дастаҷамъона иштирок мекунанд — тозагӣ, ободонӣ ва зебоии деҳаро ҳифз менамоянд.

Аксари аҳолӣ тоҷикон буда, бо забони тоҷикӣ сухан мегӯянд. Ҷавонони деҳа дар таҳсил фаъоланд, шумораи зиёди онҳо дар донишгоҳҳои кишвар таҳсил мекунанд ва баъзеашон дар соҳаҳои илм, маориф ва ҳифзи ҳуқуқ кор мекунанд.

Сайёҳӣ ва табиат

Шӯрмашк бо табиати нотакрор ва муҳити ором барои сайёҳони дохиливу хориҷӣ ҷолиб аст. Аз ин ҷо манзараи зебои кӯҳҳои Аловиддин, чашмаҳои мусаффо ва оби рӯшани Пасруд дида мешавад. Мавзеъ барои пиёдагардӣ, суратгирӣ, сайёҳии экологӣ ва ороми рӯҳӣ хеле мувофиқ аст.

Дар фасли баҳор ва тобистон, вақте ки алафзорҳо мешукуфанд ва рӯдхонаҳо пуроб мешаванд, деҳа ба як гӯшаи биҳишт монанд мегардад.

Хулоса, деҳаи Шӯрмашк намунаи зебои деҳоти куҳистони Тоҷикистон аст, ки дар он ҳам анъанаҳои қадим, ҳам табиати афсонавӣ ва ҳам заҳмати содиқонаи мардум ба ҳам омадааст. Шӯрмашк имрӯз рамзи устувории мардумони кӯҳистони тоҷик, рамзи меҳнату ободӣ ва муҳаббат ба диёр мебошад.

Шамсиддин Халифаев, рӯзноманигор