Деҳаи Пете — ганҷи кӯҳистон дар оғӯши Зарафшон

Ҷойгиршавӣ ва хусусиятҳои ҷуғрофӣ

Пете — яке аз деҳаҳои куҳанбунёд ва зебоманзари ноҳияи Айнӣ буда, дар ҳудуди ҷамоати деҳоти Фондарё ҷойгир аст. Аз маркази ҷамоат ҳамагӣ 5 км, аз маркази ноҳия — 20 км дурӣ дорад.

Деҳа дар баландии тақрибан 1800 метр аз сатҳи баҳр дар домани қаторкӯҳҳои пуршарафи Зарафшону Ҳисор қарор гирифтааст. Аз сӯи шарқ бо деҳаи Пасрут, аз ғарб бо Чоре, аз ҷануб бо Фондарё ва аз шимол бо доманаҳои кӯҳҳои баланди Фалғар ҳамсарҳад аст.

Ҳавои деҳа тоза, обаш аз чашмаҳои кӯҳии мусаффо сарчашма мегирад. Дар фасли баҳор бо гулҳои кӯҳӣ ва сабзаҳои сабз, манзараи Пете ба биҳишт шабоҳат дорад.

Номи деҳа ва пайдоиш

Номи Пете (Piti / Пити) дар манобеи русӣ ва туркистонӣ ҳанӯз соли 1904 ёд шудааст. Дар “Списки населённых мест Самаркандской области” (М. М. Вирский, 1906) он ҳамчун деҳае дар волости Искандеровская, участкаи Пенҷикент (Пасрутское сельское общество) қайд гардидааст.

Тибқи ривояти мардум, номи “Пете” аз вожаҳои суғдӣ ё бохтарӣ сарчашма гирифта, маънои “ҷои паст” ё “ҷойгоҳи ором дар байни кӯҳҳо”-ро дорад.

Таърихи деҳа

Дар замони ҳукмронии подшоҳии Рус (асри XX), Пете як деҳаи хурди кӯҳистонӣ буд, ки 28 хоҷагӣ дошт. Аксари мардум ба чорводорӣ, зироаткорӣ ва ҷамъоварии гиёҳҳои кӯҳӣ машғул буданд.

Пас аз таъсиси Ҷумҳурии Шӯравӣ, дар Пете хоҷагии деҳқонӣ ташкил ёфт, ва сокинон ба парвариши гандум, картошка, лӯбиё ва сабзавот рӯ оварданд.

Дар солҳои 70–80-уми асри гузашта деҳа рушд ёфт: мактаб, клуб, нуқтаи тиббӣ, ва дӯкони колхозӣ фаъол буданд. Мактаби таҳсилоти миёнаи умумии №53 ба номи Самеъҷон Орипов фаъолият дорад, ки имрӯз ҳам зиёда аз 100 хонанда дар он таҳсил мекунанд.

Мардум ва зиндагӣ

Мардуми Пете меҳнатдӯст, поквиҷдон ва боҳунар мебошанд. Ҳар хонадон дорои замини хурди кишоварзӣ буда, бо сабзавоту мева, алахусус зардолу, себ, чормағз ва гандум машғуланд.

Дар кӯҳистон чорводорӣ нақши муҳим дорад — гӯсфанду буз, гов ва асп нигоҳ дошта мешаванд.

Бисёр занони деҳа дар бозори “Деҳқон”-и шоҳроҳи Душанбе–Чаноқ меваҷот маҳсулоти ширӣ (қаймоқ, ҷурғот, равған, панир) ва гиёҳҳои шифобахш мефурӯшанд. Ин анъана на танҳо манбаи рӯзгор, балки як ҷузъи фарҳанги зиндагии кӯҳистон аст.

Урфу одат ва анъанаҳо

Мардуми Пете ба суннатҳои миллӣ арҷ мегузоранд. Ҷашнҳои қадимӣ чун Наврӯз, Сада, Меҳргон ва Тиргон бо шукӯҳ таҷлил мегарданд.

Дар рӯзи Наврӯз, ҷавонон дар майдони деҳа гӯштин, бузкашӣ ва мусобиқаҳои миллӣ ташкил мекунанд.

Дар маросимҳои тӯю сур, сурудҳои мардумӣ, чун “Гули бодом” ва “Сари лола”, аз тарафи занону духтарон иҷро мешаванд.

Ҳунарҳои мардумӣ — аз қабили бофандагӣ, дӯзандагӣ, сабадбофӣ ва коркарди пӯст — то имрӯз миёни занони деҳа маъмул аст.

Шахсиятҳои маъруф

Аз деҳаи Пете фарзандони донишманду ватандӯст баромадаанд, ки дар соҳаҳои маориф, илм ва хизмат ба Ватан саҳм гузоштаанд.

Яке аз онҳо Самеъҷон Орипов — омӯзгори собиқадор, устоди сахтгир ва дӯстдори илм буд, ки номашро мактаби деҳа то имрӯз бо ифтихор мебардорад.

Имрӯз ва оянда

Имрӯз Пете деҳаи навсозӣ шуда аст. Дар солҳои истиқлол корҳои ободонӣ, сохтмони мактаб, таъмири роҳ, бунёди хатти барқ ва обёрӣ ба таври васеъ амалӣ шуданд.

Ҷавонони деҳа дар баробари муҳоҷирати корӣ, ба деҳа баргашта, хонаҳои нав месозанд, боғ месабзонанд ва зиндагиро зеботар месозанд.

Пете имрӯз намунаи зиндаи руҳи кӯҳистон ва ғайрати тоҷикӣ аст — деҳае, ки аз ниёгон сабақ гирифта, ба сӯи ояндаи равшан рӯ меорад.

Шамсиддин Халифаев, рӯзноманигор