Махшевад — гавҳари кӯҳистони Фондарё

Ҷойгиршавӣ ва таърихи пайдоиш

Деҳаи Махшевад яке аз деҳоти кӯҳистони ноҳияи Айнӣ буда, дар ҳудуди Ҷамоати деҳоти Фондарё ҷойгир аст. Деҳа дар соҳили чапи сойи Махшевад, дар домани кӯҳҳои баланд ва осмонбӯси занҷираи Ҳисор қарор дорад. Масофа аз Махшевад то маркази ҷамоат тақрибан 9 километр, то маркази ноҳия 38 километр мебошад.

Номи деҳа бори аввал соли 1904 дар “Списки населённых мест Самаркандской области” (таҳияи М. М. Вирский) зикр шудааст. Дар он вақт Махшевад як деҳаи хурди кӯҳистонӣ бо чандин хоҷагии деҳқонӣ буд. Имрӯз бошад, он ба як маҳалли зебо, пурҷӯшу хурӯш ва бо руҳияи худшиносию меҳнатдӯстии сокинонаш маъруф табдил ёфтааст.

Аҳолии Махшевад — тоҷикон, бо забони тоҷикӣ сухан мегӯянд. Тибқи маълумоти соли 2025, дар деҳа 440 хоҷагӣ ва 2348 нафар сокин зиндагӣ мекунад. Мардум табиатан меҳнатдӯст, меҳмоннавоз ва бофарҳанганд. Урфу одатҳои ниёгон аз тӯю суннат то ҷашни Наврӯз, Меҳргон, Тиргон ва Сада — то имрӯз бо шукӯҳ таҷлил мешаванд.

Табиат ва муҳити зист

Махшевад дар баландии зиёда аз 2000 метр аз сатҳи баҳр ҷойгир буда, бо табиати нотакрори худ маъруф аст. Атрофи деҳа пур аз алафзорҳои сабз, дарахтони ваҳшии зирк, вағнич, бед, арча ва гулу гиёҳҳои шифобахш мебошад. Кӯҳи сар ба фалаккашидаи Арғаб, ки деҳаро иҳота кардааст, ба манзараи он ҳусни вижа мебахшад.

Ҳайвоноти ваҳшии ин минтақа — бузи кӯҳӣ, суғур, харгӯш, гӯсфанди кӯҳӣ, ва аз парандаҳо — уқоб, каргас, кабӯтар, булбул ва тазарв мебошанд. Дар фасли баҳор ҳаво пур аз бӯи гулу алаф, садои ҷӯйбор ва парвози паррандагон аст — манзарае, ки ҳар меҳмонро мафтун месозад.

Ғори Саид Хоҷа Исҳоқи Валии Махшевадӣ

Дар баландии 2800 метр аз сатҳи баҳр, дар дили кӯҳи Арғаб, ғори шӯҳратманд — Ғори Саид Хоҷа Исҳоқи Валӣ ҷойгир аст. Ин макон на танҳо як ёдгории табиӣ, балки зиёратгоҳи муқаддас низ ба шумор меравад. Дар назди ғор мазори Саид Хоҷа Исҳоқи Валӣ мавҷуд аст, ки аз ҷониби сокинони деҳа соли 1998 обод гардидааст.

Ғор аз қадимулайём бо ҷасади шахсе, ки ба таълимоти илму маърифат пайвастагӣ доштааст, машҳур аст. Гарчанде таҳқиқоти илмӣ дар бораи ин шахс пурра анҷом нашудааст, мардуми маҳаллӣ ӯро ҳамчун орифи бузург мешиносанд.

Ҳаёти иҷтимоӣ ва фарҳанг

Дар деҳа мактаби миёна, клуб, пунктҳои тиббӣ, дӯконҳо ва устохонаҳои ҳунармандӣ фаъолият доранд. Ҳунарҳои мардумӣ, аз ҷумла дӯзандагӣ, бофандагӣ, дуредгарӣ, сабадбофӣ ва кулолгарӣ, то имрӯз дар миёни занону мардон зиндаанд.

Занҳои деҳа бо дӯхтани ҷомаю тоқӣ, гулдӯзӣ ва омода кардани ғизоҳои миллӣ — рушанак, ширбиринҷ, чапотӣ, тутмурҷ ва ҳалво — машҳур ҳастанд. Мардон бошанд, бештар ба чорводорӣ, дуредгарӣ ва сохтмон машғуланд.

Фарҳанги мардумӣ дар Махшевад бо мусиқии суннатӣ, сурудҳои кӯҳистонӣ ва рақсу бозии мардумӣ ранги хос дорад. Дар ҷашнҳои миллӣ, бахусус Наврӯз, ҷавонон бозии суннатии “чакандозӣ” ва “варзиши сабук” баргузор мекунанд.

Кишоварзӣ ва чорводорӣ

Махшевад аз заминҳои ҳосилхез ва оби сойи ҳамном — Махшевад баҳра мебарад. Соҳаҳои асосии хоҷагӣ — картошкакорӣ, ғаллакорӣ, боғдорӣ ва чорводорӣ мебошанд. Маҳсулоти кишоварзии деҳа: гандум, ҷав, картошка, сабзавот, тут, себ, зардолу, бодом ва чормағз аст.

Аз маҳсулоти чорво — шир, равған, ҷурғот, панир, қурут ва гӯшт истеҳсол шуда, қисман ба бозори ноҳия интиқол дода мешаванд.

Дастовардҳои даврони Истиқлол

Дар солҳои охир, бахусус ба ифтихори 35-солагии Истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон, дар Махшевад корҳои зиёди бунёдкорӣ ба анҷом расидаанд:

* сохтмони майдончаи варзишӣ;

* насби таҷҳизоти танзими барқ;

* таъмиру васеъкунии роҳҳои деҳа;

* омодасозии лоиҳаи бинои нави мактаб;

* ташкили гурӯҳҳои ҷавонон ва ҳунармандон.

Рӯҳи меҳнатдӯстии кӯҳистон

Сокинони Махшевад бо вуҷуди шароити кӯҳистонӣ аз зиндагӣ шоданд. Меҳнат дар саҳро, нигоҳубини чорво, обёрии боғҳо ва корҳои ҷамъиятӣ ба рӯзгори онҳо маъно мебахшанд. Хусусияти муҳими ин мардум — ҳамраъйӣ, меҳмоннавозӣ ва эҳтиром ба калонсолон аст.

Дар фасли баҳор деҳа ба гӯшаи биҳишт шабоҳат дорад: сой бо оби мусаффо ҷорист, кӯҳҳо дар гулу сабза ғарқанд, ва садои замзамаи табиат бо суруди одамон ҳамовоз мешавад.

Хулоса, Махшевад — ин танҳо як деҳа нест, балки симои зиндаи фарҳанг, меҳнат ва табиати Тоҷикистон аст. Ҳам табиати дилфиреб, ҳам мардуми бохирад ва ҳам таърихи қадимии он ин гӯшаи Зарафшонро ба як ганҷи миллӣ табдил додааст.

Дар оғӯши кӯҳҳои осмонбӯс, дар миёни алафзорҳои хушбӯй ва оби софу мусаффои сойи Махшевад, зиндагӣ бо тамоми зебоияш ҷорӣ аст — мисли нағмаи беохири табиат, ки дар дилҳои мардум суруди умед ва меҳнат месарояд.

Шамсиддин Халифаев, рӯзноманигор