Дижик — гавҳари дараи Фон ва нигаҳдори қалъаи куҳан

Дар оғӯши кӯҳҳои азими қаторкӯҳи Ҳисор, дар дараи зебоманзари Фон, деҳае ҷой гирифтааст, ки номи он аз замонҳои бостон то имрӯз садои устуворӣ ва шаҳомат дорад — Дижик. Номи он аз решаи куҳани суғдӣ «диж» — қалъа, цитадел ва пасванди «-ик» — нишонаи хурдӣ ва меҳрубонӣ гирифта шуда, маънои «қалъачаи хурд», ё ба таъбири мардумӣ «қалъаи дил» дорад.

Ҷойгиршавӣ ва табиат

Дижик дар самти болооби дарёи Фон, дар масири роҳе воқеъ аст, ки ба сӯи яке аз зеботарин кӯлҳои ҷаҳон — Искандаркӯл мебарад. Аз ҳар сӯ кӯҳҳои пурҷалол домани деҳаро оғӯш гирифтаанд. Рӯдҳои шӯху зулол аз кӯҳҳои барфпӯш фаромада, ба боғҳои сарсабз ва заминҳои обёришаванда ҳаёт мебахшанд. Ҳавои мусаффо, оби софу ширини чашмаҳо ва сабзаи беинтиҳо симои Дижикро ба биҳиште дар миёни кӯҳ табдил додааст.

Дар фасли баҳор, заминҳои атрофи деҳа аз гулу гиёҳ пур мешаванд; гулҳои алафзори кӯҳӣ — лолаҳои сурху зард, шукуфаҳои арғувонӣ ва райҳону занбилгул — манзараи рӯҳнавоз меофаранд. Дар тирамоҳ бошад, боғҳо ба рангорангӣ мепечанд: себу зардолу, олуча, чормағз ва ангур ба мисли гавҳарҳои сабз ва сурх дар шохаҳо медурахшанд.

Таърихи Дижик ва қалъаи куҳан

Дар домани яке аз теппаҳои атрофи деҳа харобаҳои кӯҳнае боқӣ мондааст, ки пиронсолон онро «дизи Дижик» меноманд. Ба ривоятҳо, ин қалъа дар асрҳои миёна ҳамчун нуқтаи посбонӣ дар роҳи кӯҳӣ хизмат мекард. Аз ин ҷо ба ду самт роҳ мегузашт — яке ба сӯи Искандаркӯл ва дигаре ба дараи Фон, ки барои тиҷорату муҳофизат аҳамияти бузург дошт.

Бино ба гуфтаи муҳаққиқон, номи Дижик маҳз аз ҳамин қалъача, ё дижа, гирифта шудааст. Аз қуллаи қалъа то ҳол деворҳои сангине боқӣ мондаанд, ки аз устувории мардуми он замон гувоҳӣ медиҳанд. Мегӯянд, ки дар ҳамин мавзеъ Искандар (Александр) ҳангоми сафараш ба Суғди бостон гузар карда, муддате дар соҳили кӯли машҳури Искандаркӯл муқим шуда будааст.

Мардум ва урфу одат

Мардуми Дижик тоҷикони кӯҳистонанд — меҳнатдӯст, ватандӯст ва ботифоқ. Урфу одатҳои суннатии онҳо то имрӯз зиндаанд: тӯйи арӯсӣ бо сози рубобу доира, рақси «фалак» ва сурудҳои кӯҳистонӣ, ки дар онҳо ишқу меҳр, вафо ва муҳаббат ба Ватан тараннум меёбад.

Дар фасли баҳор, ҷашни Наврӯз бо шукӯҳи хос баргузор мегардад. Занон дар либосҳои рангоранг — атласу адрас, ба боғҳо мебароянд, навдаҳои навро мебуранд ва ниҳол мешинонанд. Мардон бошанд, бо ҳам дар саҳро кор мекунанд, замин мекобанд, ва ба замин — ин модари меҳрубон — дуо мегӯянд.

Ҳунарҳои мардумӣ ва зиндагии рӯзмарра

Дижик на танҳо бо табиати худ, балки бо ҳунари мардуми заҳматкараш маъруф аст. Дар хонаҳои кӯҳӣ то ҳол ҳунари бофандагӣ, дӯзандагии миллӣ ва коркарди чӯб зинда аст. Дар баъзе хонаҳо то ҳол чархи ресанда мегардад, ва аз пашми гӯсфандон либосҳои гарму ҷӯробҳои мулоим мебофанд.

Мардон бештар ба боғдорӣ, чорводорӣ ва кишоварзӣ машғуланд. Токзори деҳа, ки аз давраи колхози «Россия» боқӣ мондааст, имрӯз низ ҳосили фаровон медиҳад.

Маориф ва рушди иҷтимоӣ

Дар деҳа мактаби миёнаи рақами 21 амал мекунад, ки насли навро ба дониш ва меҳанпарастӣ тарбия мекунад. Солҳои охир дар деҳа корҳои зиёди ободонӣ ба роҳ монда шудаанд: роҳҳо таъмир мегарданд, варзишгоҳ ва майдончаи кӯдакон сохта мешавад, ва аз ҳисоби соҳибкорони маҳаллӣ тарҳҳои иҷтимоӣ амалӣ мешаванд.

Дижик ва сайёҳӣ

Дижик дар масири роҳ ба Искандаркӯл — нигини Тоҷикистон — ҷойгир аст. Аз ин ҷиҳат, деҳа барои сайёҳон як нуқтаи ҷолиб ва оромгоҳест, ки дар он метавон фарҳанги тоҷикони кӯҳистони Фондарёро аз наздик эҳсос кард. Меҳмононро сокинон бо эҳтирому меҳрубонӣ пешвоз мегиранд, бо чойи кӯҳӣ ва нонҳои гандумии хонагӣ зиёфат медиҳанд.

Дар шабҳои пурнахуст, вақте ки осмон пур аз ситора мешавад ва садои оби рӯд ба гӯш мерасад, гӯё худи таърих аз миёни кӯҳҳо садо медиҳад: садои насли суғдии куҳан, ки дар ин ҷо «қалъачаи худ» — Дижик — ро бунёд карда буданд.

Хулоса, Дижик танҳо як деҳа нест — ин муъҷизаи зиндаи таърих аст, ки реша дар заминҳои Суғди бостон дошта, шоха ба сӯи фардои обод мебардорад. Мардумони заҳматкаши он бо ҳифзи суннатҳо ва меҳри ватандорӣ, ин гӯшаи биҳишти Тоҷикистонро зинда ва шукуфон нигоҳ доштаанд.

Дижик — қалъаи меҳр, қалъаи зебоӣ, қалъаи зиндагӣ аст.

Шамсиддин Халифаев, рӯзноманигор